آزمون حساسیت به اشعه گاما برای تعیین دوز مناسب القاء جهش در زعفران (Crocus sativus L.)

زعفران گیاهی تریپلویید و عقیم بوده و تنوع ژنتیکی طبیعی در آن ناچیز است یا بطورکلی وجود ندارد. یکی از راه های افزایش تنوع، جهش زایی القایی با کمک جهش زاهای فیزیکی از قبیل اشعه گاما است. اولین قدم در راستای القاء جهش، آزمون بردباری تشعشع جهت تعیین دوز مناسب اشعه گاما می باشد. لذا، هدف از این تحقیق آزمون حساسیت به دوزهای مختلف اشعه گاما در دو شرایط تیمار سرمایی و بدون تیمار سرمایی بنه های زعفران بود. بدین منظور، آزمایشی بصورت فاکتوریل با دو فاکتور پیش تیمار سرمایی (در دو سطح بنه ها سرمادیده و سرما ندیده) و دوزهای مختلف اشعه گاما (دوزهای 5، 10، 15، 20 و 25 گری) به همراه تیمار شاهد (دوز صفر) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. خصوصیات رشدی و مورفولوژیکی مانند ارتفاع بوته، تعداد برگ در بوته، وزن خشک برگ ها، سرعت رشد، درصد و نرخ سبزشدن درسال اول (MV1)، و صفات مربوط به عملکرد گل مانند متوسط ارتفاع کلاله و وزن خشک کلاله و وزن بنه های دختری در سال دوم (MV2)، اندازه گیری شد. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی نمونه های پرتوتابی شده زعفران از نشانگرهای مولکولی RAPD و ISSR به ترتیب با 6 و 5 آغازگر استفاده شد. نتایج بررسی نسل MV1 نشان داد که با افزایش دوز اشعه گاما نسبت به شاهد کاهش معنی داری برای اکثر صفات وجود داشت. همچنین، نتایج تجزیه واریانس بر روی صفات رشدی در سال دوم نشان داد که اثر فاکتور اشعه گاما و فاکتور سرما و اثر متقابل سرما و اشعه در صفات متوسط وزن بنه ها و تعداد بنه و وزن کل بنه های دختری در سطح احتمال 1 % معنی دار بود. آزمون حساسیت به اشعه گاما در صفات متوسط ارتفاع بوته، شاخص و نرخ جوانه زنی، وزن بنه های دختری و صفت وزن خشک گیاه در دو سطح سرمادیده و سرماندیده، برای 50 درصد زنده مانی در محدوده ی دوز 2±15 گری تعیین شد. نتایج نشان داد که نمونه های مورد مطالعه در هر دو سیستم نشانگری بین نمونه های شاهد (پرتوندیده) با نمونه های پرتو دیده چندشکلی وجود داشت. به طورکل نتایج نشان داد که نشانگرهای مولکولی RAPD و ISSR در شناسایی چندشکلی و شناسایی جهش یافته ها می توانند نشانگرهای سودمندی باشند.