جایگاه صحو و سکر در طریقت صفوی

سکر و صحو، دو گونه مشی و حال صوفیانه است که از آنها به مستی و هشیاری نیز تعبیر میشود. سکر، حالت وجد صوفیانه و غرق شدن سالک را در محبت الهی نشان میدهد و صحو هوشیاری صوفی در مرتبتی قبل از سکر و یا پس از آن است که سالک در آن صورت بشری دارد. بر سر موضوع تقدم این دو حال، میان صوفیان اختلاف است. شیخ صفی‌الدین اردبیلی از پیروان جنید و قایل به تقدم صحو بر سکر بود. با آنکه شیخ اهل صحو بود، با سکر در قالب وجد و سماع نیز بیگانه نبود. پیروان شیخ صفی هم بر مکتب او بودند و این حال میان پیروان فرزندان و نوادگان شیخ صفی تا دوران خواجه علی پیش رفت. اما پس از آن تحولی در این مفهوم روی داد و «صوفی»، در مکتب شیخ صفی، به مرور، مفهوم دیگری پیدا نمود. پژوهش حاضر در پی یافتن علت این تحول و چگونگی آن است.

نتایج این پژوهش به روش توصیفی بر مبنای منابع کتابخانه ای از منابع عرفانی و تاریخی بدست ‌آمده است.

یافته های این پژوهش نشان میدهد گرایش صفویان به قدرت و تلاش ایشان در این مسیر به تحول مفهوم این دو حال کمک کرد و با به حکومت رسیدن صفویان و ضرورت ملک‌داری و ایجاد نهادهای اداری، در آغاز تاسیس دولت صفوی، بمرور رفتار صوفیانه توسط نهادهای حکومتی و نیز دستگاه دینی محدود شد تا اینکه در اواخر سلطنت صفویان این محدودیت به اوج خود رسید.

سکر و صحو که دو حالت صوفیانه بود، میان صفویان هم با اندکی اختلاف در تقدم و تاخر آنها، رایج بود و این روش تا دورانی که شیوخ صفویه گرایش به قدرت سیاسی پیدا نکرده بودند رعایت میشد اما پس از آن بمرور به فراموشی سپرده شد و با روی کار آمدن سلطنت صفویه ضرورتهایی ایجاد شد تا صفویان در حذف و کنار گذاشتن این آداب جدیت به خرج دهند.