ارزیابی پتانسیل ارقام بومی هگزاپلوئید و ارقام زراعی نوین گندم نان از نظر آهن، روی، فیتات و نسبت های مولی فیتات به عناصر معدنی

فیتات که عمده ترین شکل فسفر غیرآلی در غلات است، یک عامل ضد تغذیه‌ای است که زیست‌فراهمی آهن و روی را کاهش می‌دهد. مجموع 109 رقم بومی و زراعی نوین گندم نان (Triticum aestivum L.) جهت تعیین میزان آهن، روی، فیتات و نسبت‌های مولی فیتات به عناصر معدنی مورد بررسی قرار گرفتند. علاوه براین، تعدادی از ویژگی‌های مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی تاثیرگذار بر فرآیند غربالگری نیز شناسایی شدند. در آزمایش مزرعه‌ای میزان غلظت آهن و روی به ترتیب بین 0.255-0.036 و 0.085-0.030 میلی‌گرم بر گرم متغیر بودند. تفاوت معنی‌داری بین محتوای غلظت آهن و روی بین ارقام بومی و ارقام زراعی مشاهده نشد. بنابراین، تلاش‌هایی که توسط به‌نژادگران برای تولید ارقام گندم با عملکرد بالا صورت گرفته است تاثیر تعیین کننده‌ای در کاهش محتوای آهن و روی نداشته است. از طرف دیگر ارقام زراعی نوین به طور معنی‌داری دارای مقادیر بالاتری از فیتات در مقایسه با ارقام بومی بودند. محتوای فیتات دانه دارای دامنه‌ای بین 28.77-15.07 میلی‌گرم بر گرم بود که منجر به ایجاد دامنه 58.14-6.24 برای نسبت فیتات به آهن و 77.22-32.20 در نسبت فیتات به روی شد که خود نشان‌دهنده زیست‌فراهمی ضعیف این دو عنصر است. این معایب ناشی از بالا بودن غلظت فیتات است که آن هم به نوبه خود می‌تواند ناشی از بالا بودن مقادیر فسفر در خاک باشد. در نتیجه به‌نژادی برای کاهش فیتات و نسبت فیتات به عناصر معدنی می‌تواند منجر به افزایش زیست‌فراهمی عناصر معدنی شود. در آزمایش محلول غذایی، نقش حیاتی طول و وزن خشک ریشه و غلظت عناصر ریشه در توانایی جذب آهن در ارقام مشخص شد. همچنین، مشخص گردید که مقادیر کم طول و وزن خشک ریشه و برگ منجر به کاهش آهن برگ شد و آن هم به نوبه خود منجر به کاهش محتوای رنگدانه‌های فتوسنتزی و کلروفیل فلوروسانس گردید. برخی از ارقام بومی مانند خرم آباد 1، ساروق 4، اسکان اراک 2 و حسین آباد اراک به دلیل دارا بودن غلظت‌های بالای آهن و روی و همچنین مقادیر پایین فیتات و نسبت‌های مولی فیتات به عناصر معدنی می‌توانند در برنامه‌های به‌نژادی برای غنی‌سازی زیستی مورد بهره‌برداری قرار گیرند.