بررسی و نقد آرای عبدالکریم سروش در باب مرجعیت

در قبض و بسط تیوریک شریعت، سروش معرفت دینی را بشری و تاریخی می داند اما در گامی فراتر، در بسط تجربه نبوی، تجربه دینی و حتی خود دین را بشری می داند. وی در مرحله سوم حیات فکری اش، قرآن را «پیامبرنامه» می نامد، چراکه از بسط دین به تبع بسط تجربه درونی و بیرونی پیامبر حکایت می کند و وحی رسالت را تابع شخصیت رسول می شمرد. وی برای حفظ پویایی دین، راهی را در پیش می گیرد که همان منزلت کانونی شخصیت بشری پیامبر در تشریع و تجربه دینی و نقش ولایت او در تداوم دینداری است و به این ترتیب مرجعیت شخص پیامبر را جایگزین مرجعیت متن می کند و حتی مرجعیت متن را هم به پیامبر ارجاع می دهد. سروش در این راه از سنت عرفانی در اسلام شاهد مثال می آورد که عرفا کفه افلاکی و آسمانی ترازوی وجود پیامبر را سنگین تر، و بعد زمینی او را در نور آسمانی وحی محو کردند و پیامبر را از بعد باطنی و روحی بسیار بزرگ کردند، به گونه ای که، بنا به اعتراف سروش، نیمه بشری پیامبر مغفول ماند. در این مقاله دو مسئله اساسی را با رویکردی تحلیلی انتقادی بررسی می کنیم؛ نخست، جایگزینی مرجعیت متن، و دوم تحلیلی بر بنیادهای مرجعیت پیامبر.