بازشناسی راه بزرگ خراسان در شمال استان مرکزی

بی تردید راه بزرگ خراسان که به تعابیری مصطلح راه ابریشم خوانده می شود، یکی از مهم ترین راه های تجاری در طول دوران تاریخی ایران بوده است. این مسیر مهم در یک چشم انداز و منظر جامع و کلی، کشور چین را به سواحل مدیترانه پیوند می داد و در این راستا جاده مذکور از خراسان بزرگ در گستره ایران فرهنگی و بسیاری از نواحی مهم دیگر همجوار می گذشت. راه خراسان بزرگ علاوه بر کارکرد تجاری و تاثیرات اقتصادی و معیشتی مردمان نواحی مختلف، به دلیل برخورد فرهنگ ها، تاثیرات اجتماعی عمیقی و گسترده ای بر جوامع انسانی دوره های مختلف داشت. در این میان استان مرکزی و بخصوص بخش شمال این استان در محدوده های فعلی دو شهرستان ساوه و زرندیه نقش بسیار مهمی در این راه از پیش از اسلام تا افول آن در دوره صفوی داشته است. از این رو در پژوهش حاضر با بهره برداری از متون تاریخی و جغرافیایی، بررسی ها و کاوش های باستان شناسی صورت گرفته، تلاش شده تا امتداد این راه باستانی و همچنین شهرها، بناها و منزلگاه های مهمی که در این مسیر تاریخی قرار داشته، مشخص و چگونگی و چرایی مسیرهای ارتباطی و موجودیت تاریخی این راه باستانی، در این ناحیه تبیین گردد. مهم ترین دستاورد این پژوهش تبیین چگونگی و چرایی و چشم انداز جغرافیایی و تاریخی این راه باستانی بر اساس انطباق موقعیت محوطه های باستانی شناسایی شده با جایگاه منزلگاه های اشاره شده در منابع و متون تاریخی و ترسیم نسبی راه خراسان در شمال استان مرکزی است که در این میان ساوه و مشکویه به عنوان دو منزلگاه مهم که به صورت مکرر متون به آنها پرداخته اند و شواهد باستان شناسی ارزشمندی که نشان از جایگاه و اعتبار بالای آنهاست، به دست آمده است؛ در طول مسیر راه خراسان مورد واکاوی قرار گرفته و آثار فرهنگی و بناهای مرتبط به این مسیر باستانی، مشخص شدند.