خفتگی بذر: مروری بر اهمیت، انواع خفتگی و روش های رفع آن، با تاکید بر روند پژوهش های داخلی در حوزه ی خفتگی بذر

 بذرها برای بقا و ماندگاری نیازمند جوانه زنی موفق در زمان و شرایط مطلوب می باشند. گاهی اوقات حتی در شرایط مطلوب محیطی و ژنتیکی بذر، عدم جوانه زنی یا جوانه زنی همراه با تاخیر اتفاق می افتد که به چنین بذرهایی، بذرهای دارای خفتگی گفته می شود. خفتگی بذر می تواند آثار مثبت در گریز از شرایط نامطلوب و تضمین بقا در آن محیط داشته باشد. با این حال خفتگی بذر گیاهان زراعی از طریق جلوگیری از جوانه زنی، سبب کاهش سبز شدن و کاهش عملکرد می شود. در ایجاد خفتگی بذر ترکیبی از عوامل محیطی و عوامل ژنتیکی بذر دخیل است. به طورکلی خفتگی بذر شامل خفتگی فیزیکی، خفتگی فیزیولوژیک، خفتگی مورفولوژیک، خفتگی مورفوفیزیولوژیک و خفتگی چندگانه می باشد که جهت رفع خفتگی بذر می توان از تیمارهای خراش دهی فیزیکی/شیمیایی، استراتیفیکاسیون سرد و گرم، آبشویی، تیمارهای هورمونی، پس رسی، نور و تیمارهای ترکیبی، بسته به نوع خفتگی استفاده کرد. از این رو در این مطالعه با استفاده از مطالعات داخلی انجام شده در زمینه خفتگی بذر در گونه های مختلف گیاهی، به شناخت و بررسی انواع خفتگی در گونه های مختلف گیاهی پرداخته شده و اطلاعات کلی و کاربردی در این خصوص ارایه شده است.

در این مطالعه تعداد 168 گزارش منتشر شده روی 250 گونه گیاهی در 20 سال اخیر که در حوزه ی خفتگی بذر گیاهان دارویی، علف هرز، مرتعی، زینتی و زراعی منتشر شده بود، مورد بررسی قرار گرفت. سپس درصد گیاهان مورد مطالعه و تیره های گیاهی و هم چنین سهم انواع خفتگی بذر و تیمارهای مناسب جهت رفع خفتگی بذر، تعیین شد.

در بین گونه های گیاهی مورد مطالعه بیشترین نوع خفتگی مربوط به خفتگی فیزیولوژیک (50 درصد) مشاهده شد و پس از آن خفتگی فیزیکی، خفتگی چندگانه، خفتگی مورفوفیزیولوژیک و کم ترین سهم خفتگی در گونه های گیاهی مورد مطالعه مربوط به خفتگی مورفولوژیک (61/1 درصد) بود. موثرترین تیمارها جهت رفع خفتگی فیزیولوژیک استفاده از تیمارهای استراتیفیکاسیون سرد، اسید جیبرلیک و نیترات پتاسیم بود. همچنین موثرترین تیمارها برای رفع خفتگی فیزیکی استفاده از تیمارهای خراش دهی فیزیکی و مکانیکی، خراش دهی شیمیایی و تیمار نیترات پتاسیم بود. با استناد بر نتایج جهت رفع خفتگی مورفولوژیک استفاده از تیمارهای دمایی و سپس تیمارهای اسید جیبرلیک و نیترات پتاسیم قابل توصیه است. برای رفع خفتگی مورفوفیزیولوژیک استفاده از تیمارهایی جهت بلوغ بذرهای تمایز نیافته یا تمایز یافته کوچک (رفع خفتگی مورفولوژیک) و هم چنین تیمارهایی جهت مقابله با عوامل بازدارنده جوانه زنی یا جبران نبود تحریک کننده های جوانه زنی قابل توصیه می باشد. همچنین بیشترین تیمار استفاده شده برای رفع خفتگی مورفوفیزیولوژیک با بررسی های انجام شده تیمارهای استراتیفیکاسیون سرد و اسید جیبرلیک بود.

با شناسایی نوع خفتگی و اعمال تیمارهای مناسب می توان جوانه زنی گیاهان اقتصادی و ارزشمند را بهبود بخشید.