ارزیابی شاخص های جوانه زنی ژنوتیپ های مختلف گیاه کنجد (Sesamum indicum) تحت تنش شوری

یکی از راهکارهای فایق آمدن بر محدودیت آب شیرین و نبود ذخایر آب کافی برای کشاورزی روی آوردن به بهره برداری از آب های نامتعارف همانند آب دریا می باشد. تنش شوری مهمترین تنش غیرزیستی در بکارگیری آب دریا است. شناسایی و کاشت ژنوتیپ های متحمل به شوری کنجد از راهکارهای موثر و قابل توجه در کاهش اثرات تنش شوری است. جوانه زنی، رشد و استقرار گیاهچه از مراحل حساس به شوری در اغلب گیاهان می باشد، بنابراین برای اصلاح گیاهان به تنش های محیطی می طلبد تا صفات و شاخص های مرتبط با تحمل در مرحله جوانه زنی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد.

آزمایش در سال 1399 در آزمایشگاه گروه اصلاح نباتات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سه تکرار، بصورت فاکتوریل و بر پایه طرح کاملا تصادفی اجرا گردید بطوری که فاکتور اول شامل ارقام و فاکتور دوم شامل 5 سطح شوری (شاهد، 3، 6، 9 و 11 دسی زیمنس بر متر)، حاصل از اختلاط آب دریای خزر و آب شهری بود. تعداد بذرهای جوانه زده در طی هشت روز اعمال شوری مورد شمارش قرار گرفت و صفات درصد جوانه زنی، زمان لازم تا 50 درصد جوانه زنی، شاخص بنیه گیاهچه، سرعت جوانه زنی محاسبه گردید و در روز هشتم مقدار وزن خشک ریشه چه، وزن خشک ساقه چه، وزن تر ریشه چه، وزن تر ساقه چه، طول ساقه چه، طول ریشه و وزن خشک گیاهچه اندازه گیری و مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج تجزیه واریانس بیانگر معنی داری اثر سطوح مختلف شوری، اثر ژنوتیپ و برهمکنش شوری و ژنوتیپ برای تمامی شاخص های محاسبه شده در سطح احتمال یک درصد بود. مقایسه میانگین برهمکنش سطوح مختلف شوری و ارقام و توده ها حاکی از آن بود که با افزایش شوری تمامی صفات مورد بررسی به غیر از زمان لازم تا 50 درصد جوانه زنی کاهش می یابند. در بین ارقام مورد مطالعه رقم اولتان دارای بیشترین مقدار در صفت درصد جوانه زنی (100 درصد)، سرعت جوانه زنی (17/24 عدد بذر در روز)، شاخص بنیه گیاهچه (03/5)، طول ساقه چه (67/55 میلی متر)، طول ریشه چه (70 میلی متر)، وزن تر ساقه چه (62 میلی گرم)، وزن تر ریشه چه (45 میلی گرم)، وزن خشک ساقه چه (77/4 میلی گرم)، وزن خشک گیاه چه (23/6 میلی گرم) و کمترین مقدار در زمان لازم تا 50 درصد جوانه زنی (17/24 ساعت) در سطح شوری شاهد بود و در مقابل رقم پاکستانی دارای کمترین مقدار در صفت سرعت جوانه زنی (06/3 عدد بذر در روز)، شاخص بنیه گیاهچه (1)، طول ساقه چه (33/8 میلی متر)، طول ریشه چه (3 میلی متر)، وزن تر ساقه چه (10 میلی گرم)، وزن تر ریشه چه (2 میلی گرم)، وزن خشک ساقه چه (57/0 میلی گرم)، وزن خشک گیاه چه (84/0 میلی گرم) و بیشترین مقدار در زمان لازم تا 50 درصد جوانه زنی (17/24 ساعت) در سطح شوری 11 دسی زیمنس بر متر بود. با استفاده از نتایج این آزمایش در بین ارقام مورد مطالعه رقم اولتان بعنوان متحمل ترین و رقم پاکستانی بعنوان حساس ترین رقم به تنش شوری در مرحله جوانه زنی انتخاب گردید.

ارقام و توده های مورد مطالعه واکنش های متفاوتی از نظر شاخص های جوانه زنی در تیمار با شوری حاصل از آب دریا از خود نشان دادند. اختلاف معنی دار بالا در این آزمایش بیانگر تنوع بالای ژنوتیپ ها بود. امکان انتخاب از بین این ژنوتیپ ها برای برنامه های اصلاحی تحمل به شوری در گیاه کنجد وجود دارد.