بررسی عوامل ابهام آفرین در شعر نظامی

هدف این تحقیق شناسایی، طبقه بندی و تحلیل عوامل ابهام آفرین در اشعار نظامی گنجوی است. بسامد ابهام در آثار نظامی تا حدی است که آن را تبدیل به نوعی مولفه سبکی کرده است. همین عامل زمینه ساز اختلاف در شروح و تفاسیر آثار وی شده است، بطوریکه کمتر صفحه ای از منظومه های او را میتوان نشان داد که میان شارحان در تعیین معنی کلمه، اصطلاح یا بیتی اختلافی وجود نداشته باشد.

پژوهش حاضر براساس روش تحلیلی-توصیفی ترتیب یافته است. با بررسی شروح، نسخ مختلف و تحقیقات مرتبط، نمونه هایی از اختلافات تفسیری در آثار نظامی جمع آوری و سپس عوامل ابهام آفرین استخراج و براساس داده های بدست‌آمده طبقه بندی و تحلیل شده است.

پاره ای از عوامل مکررا موجب ابهام در آثار نظامی شده است: اختلاف نسخ، اقسام ضعف تالیف، مفردات غریب، اشارات علمی و تخصصی، اشارات به آیینهای عامیانه، استعارات و کنایات غریب و بعید، اطناب و وابستگیهای معنوی و ارتباط طولی ابیات.

حضور پررنگ و یکجای مولفه های ابهامزا در عمده قسمتهای آثار نظامی، سبب بروز تکثر و اختلاف قرایت و شروح متزاحم از آثار وی شده است. برخی اختلافات در شروح، زاییده کم دقتی یا عدم دسترسی شارح به معلومات جامع است. غالب ابهامات پرشمار موجود در آثار نظامی که منجر به اختلافات فراوان در شروح شده است، جنبه غیرهنری دارند و عمدتا خللهایی در سطح زبانی و سپس فکری و ادبی زمینه ساز آن شده اند. اختلاف نسخ نیز عاملی برون متنی است که در تعامل و هم افزایی با عوامل درون متنی بر دامنه ابهامات می افزاید.