بررسی مضمونی و سبکی سوگواره های منثور در متون برجسته نثر فارسی (از آغاز تا قرن هشتم ه .ق.)

نویسندگان فارسی زبان در آثار خود، عباراتی عاطفی را مطرح کرده و سخنان مرثیه واری درباره افراد درگذشته، اشیا، حیوانات و روزگار ازدست رفته آورده اند که در این پژوهش به آنها اصطلاح «سوگواره های منثور» اطلاق شده است. این نوشته های عاطفی و حسرت بار، مرثیه هایی هستند که از نظر ساختاری گاه بصورت پیوسته و یکپارچه و گاه بصورت پراکنده و گسسته در میان عبارات متون نثر بکار رفته اند و تاکنون در یک پژوهش مستقل به آنها پرداخته نشده است. در این پژوهش تلاش شده با ارایه تعاریفی مشخص از انواع سوگواره ها در اهم متون نثر پارسی و بیان ویژگیهای مضمونی و سبکی آنها، به بررسی، توصیف و تحلیل انواع مراثی منثور از نظر آماری، کارکرد و زیرگونه های فرعی آنها نیز پرداخته شود.

روش تحقیق در این مقاله براساس گردآوری اطلاعات، تحلیل محتوا و با ابزار اسنادی (کتابخانه ای) است.

سوگواره ها از جنبه های گوناگونی چون سبک، فرم، ساختار هنری و زیبایی شناسی قابل بررسی هستند. از نظر سبک شناسی، ازآنجاکه مراثی جلوه گاه عواطف و احساسات هستند، جز در نثر فنی و شیوه منشیانه، حتی شاعران و نویسندگانی که به زبان دشوار و سبک خاص معروف هستند، در سوگواره های خود به آسانی زبان و تعبیرات گرایش دارند <-a>و در اغلب این سوگواره ها، پرداختن به بث و شکوی، شیوه مرسومی بوده که با ترجمه کلیله و دمنه در نثر منشیانه شروع شده، سپس در التوسل الی الترسل بر حجم آنها افزوده شده و سرانجام در نفثه المصدور زیدری نسوی به کمال خود رسیده است.

متون ادب فارسی سرشار از سوگواره هایی است که نویسندگان آنها کمتر میتوانستند با مصایب کنار بیایند و پیوسته با آنها در کشمکش بودند و از سر درد و حسرت، ناله و زاری سرداده اند. این سوگواره ها که از برجسته ترین اغراض ادب غنایی در زبان فارسی بشمار می آیند، در کمال رقت و احساس و در مواردی در نثرهای متکلف و مصنوع، آکنده از ترکیبها و معانی نسبتا دشوار و اشارات گوناگون هستند. از میان متون تاریخی آن دسته از آثاری که دارای بعد ادبی نیز هستند، بدلیل آنکه نویسندگان آنها اغلب شاهد فجایع تاریخی بوده اند و پیوسته از مرگ، کشتار و ویرانی سخن گفته اند، بیشترین سوگواره ها را در خود گنجانده اند. از نظر کارکرد نیز واکنش ماتم مفرط، نابه هنجار و دور از انتظار، در کلام خاقانی نسبت به دیگر سوگواره نویسان بسامد دارد که اگر با واکنش تاخیریافته ، به هنجار و ماتم انتظار دیگر نویسندگان سنجیده شود، زودرنجی وی بیشتر بچشم میآید.