ماخذشناسی برخی از قصص و تمثیلات خمسه حکیم نظامی گنجوی

حکیم نظامی‌گنجوی، بزرگترین داستان‌سرای ایران، در آفرینش شاهکار بی‌بدیل خود وامدار آثار پیشینیان بوده است؛ چنانکه این اثر ارزنده حاصل «ارتباط و تعامل فکری او با خیل کثیری از منابع شفاهی و کتبی و متون تاریخی و داستانی و افسانه و اسطوره» است؛ یکی از راه های دسترسی به «دامنه مطالعاتی» و «وسعت اندیشه ها»ی شاعر، کشف و شناسایی مآخذ و سرچشمه های حکایات و تمثیلاتی ‌است که به نظم کشیده ‌است؛ این تحقیق بر آن‌ است که مآخذ و سرچشمه های حکایات نظامی را -حداقل در مخزن‌الاسرار- در حد توان و امکانات بدست دهد و راه را برای مطالعات بعدی هموار کند.
روش‌ مطالعه: پژوهشگران برخی از داستانهای خمسه نظامی را به روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار داده و با توجه به وجوه افتراق و اشتراک آنها به میزان بهره مندی شاعر از متون پیشین دست یافته اند.

هر اثر ارزنده و کم‌‌نظیر بی‌شک حاصل ارتباط و تعامل فکری صاحب اثر با منابع پیشین است که معانی را با الفاظی نو و جامه ای زیبنده، خلاقانه و هنریتر ارایه میدهد. خمسه حکیم نظامی که از این قایده مستثنی نیست، بسیاری از قصه ها و حکایتهای متون پیشین را به سبک و سیاق خود آراسته و با اندک دستکاری بنظم کشیده است.

میتوان به تاثیرپذیری مستقیم نظامی از برخی قصص و تمثیلات ازجمله «کتاب مقدس»، «نهج‌البلاغه»، «بلوهر و بوذاسف»، «شرح اودانه ورگه»، «روایتهای جاینی»، «محاضرات الادباء و محاورات ‌الشعراء»، «مروج‌ الذهب و معادن ‌الجوهر»، «عقد العلی ‌للموقف ‌الاعلی»، «تنبیه خواطر و نزهه ‌النواظر»، «کلیات آثار پارسی‌ خیام نیشابوری»، «دیوان ‌انوری»، «احیاءالعلوم»، «حدیقه الحقیقه» و نیز تاثیرپذیری غیرمستقیم از «حیات‌مردان نامی»، «اخبارالنساء»، «فردوس‌الحکمه»، «الملل و النحل»، «سیاست‌نامه»، «طبقات‌الصوفیه»، «کشف‌المحجوب» و... اشاره کرد. تاثیرپذیری شاعر از «حدیقه سنایی» بسیار چشمگیر و شایان توجه است.