بررسی میزان حساسیت بستر هامون صابری به پدیده بیابان زایی

در دهه های اخیر با کاهش آورد رودخانه هیرمند از کشور افغانستان و درنتیجه خشک شدن دریاچه هامون و تداوم بادهای 120 روزه، فراوانی طوفان های گرد و غبار ایجادشده از بستر تالاب بین المللی هامون بیشتر شده است. این طوفان ها مناطق گسترده ای از دشت سیستان تا زاهدان و منطقه ای در حدود 200 کیلومترمربع در کشورهای افغانستان و پاکستان را در هم جواری مرز ایران تحت تاثیر قرار می دهد. با بررسی تصاویر ماهواره ای طوفان های وقوع یافته شاخص در منطقه، بستر هامون صابری با وسعت حدود 1300کیلومترمربع به عنوان وسیع ترین واصلی ترین کانون برداشت ذرات گرد و غبار در دشت سیستان معرفی شد که در آن تخریب زمین با تاثیر از عوامل طبیعی و انسانی صدمات جبران ناپذیری را به محیط زیست و جوامع انسانی باعث شده است. لذا انجام اقدامات کنترلی و پیشگیرانه در دو فاز برنامه ریزی و اجرا در این کانون برداشت ریز گرد مستلزم تعیین و طبقه بندی حساسیت به بیابان زایی این عرصه است.

 به منظور تعیین میزان حساسیت بستر هامون صابری به پدیده بیابان زایی به دلیل سازگاری مناسب تر شاخص های مدل مدالوس با وضعیت طبیعی دشت سیستان و داده های موجود، از این مدل جامع جهت تعیین میزان حساسیت واحدهای کاری در سال 1395 استفاده شد. در این راستا ضمن در نظر گرفتن واحدهای ژیومورفولوژی به عنوان واحدهای کاری، وضعیت معیارهای پنج گانه کیفیت خاک، کیفیت پوشش گیاهی، کیفیت اقلیم، کیفیت مدیریت و کیفیت فرسایش در آن ها مورد ارزیابی قرار گرفت و درنهایت با جمع بندی امتیازات وضعیت حساسیت واحدها کاری به فرسایش تعیین و نقشه های آن در نرم افزار Arcgis ترسیم شد.

 نتایج حاصل از بررسی معیارها و جمع بندی امتیازات مدل نشان داد که با کاهش سطح آب و درنهایت خشک شدن کامل تالاب به دلیل تبخیروتعرق در بازده زمانی موردمطالعه کیفیت خاک و پوشش زمین به دلیل تجمع املاح در منطقه، کاهش قابل ملاحظه ای پیداکرده است. این امر با توجه به وجود بادهای فرساینده شرایط را برای تخریب زمین و فرسایش خاک فراهم نموده، به گونه ای که واحد کاری QT3 در بستر تالاب که مناطقی مانند چونگ یکدست و ریگ را شامل می شود، با میانگین امتیازی 1/83 در کلاس چهار و وضعیت خیلی شدید و سایر واحدهای کاری با میانگین امتیاز 1/48 در کلاس سه و وضعیت کیفی شدید قرار گرفتند.

 بر اساس نتایج حاصله در برنامه ریزی برای مقابله با فرسایش بادی دشت سیستان و کلیه پروژه های اجرایی بیابان زدایی مدنظر می بایست واحدهای کاری QT3 با توجه به میزان بالای حساسیت به بیابان زایی نسبت به سایر واحدها در اولویت اقدام قرار گیرند تا به منظور مدیریت بحران فرسایش بادی بتوان در مدت زمان کوتاه تری به نتایج بهتر و اثربخشی بیشتری دست یافت.