نقش سازندهای زمین شناسی و توپوگرافی در توسعه اشکال فرسایش آبی حوزه آبخیز گلیداغ، استان گلستان

اشکال مختلف فرسایش آبی در بیش تر مناطق ایران مشاهده می شود و هر یک از آن ها نقش و سهم خاصی در تولید رسوب بر عهده دارد. این پژوهش با هدف بررسی اثر ویژگی های زمین شناسی و توپوگرافی در پیدایش اشکال مهم فرسایش آبی در حوزه آبخیز گلیداغ واقع در استان گلستان انجام شده است.

ابتدا با استفاده از تصاویر گوگل ارث، عکس های هوایی، نقشه ها و بازدیدهای میدانی، اشکال فرسایشی و خصوصیات آن ها در منطقه مشخص شد. جنس زمین، ارتفاع، شیب و جهت دامنه در منطقه به عنوان متغیرهای مستقل و هر یک از اشکال فرسایش آبی شامل فرسایش سطحی، شیاری، آبکندی و بدلند به عنوان متغیرهای وابسته در نظر گرفته شدند. آنگاه لایه های اطلاعاتی متغیرهای مستقل  با لایه اشکال فرسایش در محیط ArcGIS همپوشانی شدند و رابطه بین آن ها از طریق توزیع آماری کای دو (κ2) به کمک نرم افزار SPSS به دست آمد.

تحلیل همپوشانی نقشه ها بیانگر آن است که اشکال پیشرفته فرسایش آبی شامل فرسایش آبکندی و بدلند در سازند لس و ارتفاعات کم تر از 800 متر غالب بوده و از مقدار مورد انتظار، گسترش بیش تری دارند. هم چنین مساحت این اشکال فرسایش در طبقه شیب 10-0 درصد کمتر است و از شیب 10 درصد به بالا مساحت آنها افزایش می یابد. بررسی اشکال فرسایش در ارتباط با جهت دامنه بیانگر آن است که فرسایش آبکندی و بدلند در دامنه های جنوب غربی و غربی غلبه داشته و از مقدار مورد انتظار بیش تر توسعه پیدا کردند؛ در حالی که، در دامنه های شمالی، شمال شرقی و شمال غربی سطح فاقد فرسایش گسترش دارد. ارتباط بین متغیرهای موردمطالعه با اشکال مختلف فرسایش در منطقه با استفاده از آزمون کای دو نشان داد که بین متغیرهای مورد مطالعه و اشکال فرسایش آبی ارتباط مشخص و معنی دار در سطح 0/01 وجود دارد. شدت رابطه بر اساس ضریب توافق محاسبه شد که بیانگر نقش و اهمیت بیش تر ارتفاع (0/631) و سازندهای زمین شناسی (0/461) در منطقه است.

 به وجود آمدن اشکال فرسایش در منطقه مورد بررسی بیش تر وابسته به متغیرهای ارتفاع و سازندهای زمین شناسی هستند و از این متغیرها می توان در انتخاب روش ها و راهکارهای اجرایی مناسب برای مدیریت اشکال فرسایش و کنترل شدت آنها استفاده نمود.