اولویت بندی سیل خیزی زیرحوزه های آبخیز دهبار در استان خراسان رضوی با استفاده از مدل TOPSIS، آنالیز مورفومتریک و تجزیه و تحلیل منطقه ای سیلاب

سیلاب یکی از مخاطرات طبیعی دنیا است که منشا هیدروکلیماتولوژی داشته و به صورت آنی و در اثر عوامل مختلف به وقوع می پیوندد. این پدیده در مقایسه با مخاطرات طبیعی دیگر، با فراوانی زیاد و در گستره وسیع اتفاق می افتد. بررسی پارامترهای موثر در بروز سیل در زیرحوضه ها از طریق روش هایی نظیر سیستم تصمیم گیری چندمعیاره و آنالیز مورفومتریک می تواند در تعیین نقش هریک از زیرحوضه ها در بروز سیلاب راه گشا باشد.

 در این پژوهش حوضه دهبار در استان خراسان رضوی به 10 زیرحوضه تقسیم گردید. 13 شاخص و معیار شامل مساحت، ضریب گراولیوس، تراکم زهکشی، ضریب گردی، ضریب فرم، شماره منحنی، نسبت انشعاب، طول آبراهه اصلی، شیب متوسط، ارتفاع متوسط، زمان تمرکز، بارندگی و ضریب رواناب انتخاب، و مقدار هر کدام برای هر زیرحوضه محاسبه گردید. وزن دهی این پارامترها با تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی انجام گردید. و پس از وزن دهی به معیارها و تهیه ماتریس تصمیم گیری جهت اولویت بندی از مدل TOPSIS، روش آنالیز مورفومتریک و تجزیه و تحلیل منطقه ای استفاده و در نهایت یافته های این سه روش با استفاده از روش میانگین رتبه ها ادغام گردید.

یافته های مقایسات زوجی بین معیارها با استفاده از روش AHP بر روی معیارها نشان داد که معیار ضریب رواناب با وزن 0/219 بالاترین وزن و اهمیت را در بین معیارها دارد. پس از این معیار، شاخص های بارندگی، زمان تمرکز و شماره منحنی به ترتیب با وزن نسبی 0/148، 0/116 و 0/109 در رتبه های بعدی قرار دارند. نتایج روش TOPSIS نشان داد که زیرحوضه شماره (1) دارای بالاترین پتانسیل سیل خیزی بوده، و زیرحوضه شماره (3) و (2) به ترتیب رتبه دوم و سوم را از نظر سیل خیزی دارند، همچنین زیرحوضه شماره (7) دارای کمترین پتانسیل سیل خیزی می باشد. نتایج آنالیز مورفومتری نیز نشان داد که زیر حوضه های 3، 1، و 8 دارای بالاترین پتانسیل سیل خیزی می باشد، همچنین زیرحوضه های  7 و 10 در اولویت انتهایی قرار دارند. نتایج روش تجزیه و تحلیل سلاب منطقه ای نیز نشان داد که  زیرحوضه های 1، 3، 8 و 2 به ترتیب دارای دبی اوج سیلاب بالاتری هستند و زیرحوضه های 5، 10 ، 4و 9 دارای دبی اوج سیلاب کمتری هستند.

یافته ها نشان داد که زیرحوضه های 1،3 و2 در اولویت اول قرار دارند، و  از این رو از لحاظ ضرورت انجام اقدامات آبخیزداری در الویت هستند. یافته های پژوهش مبین این است که اولویت بندی زیرحوضه ها با استفاده از پارامترهای مورفومتری و هیدرولوژیکی به منظور شناسایی حوضه های حساس به سیلاب به ویژه در حوضه های فاقد آمار، روشی دقیق و کاربردی است.