اثر کاربری زمین بر آب گریزی خاک در بخش مرکزی استان مازندران

آب‌گریزی سبب کاهش نفوذپذیری خاک، فراهمی آب برای گیاهان و سبب افزایش روان‌آب سطحی، فرسایش خاک، جریان-های ترجیحی و کاهش حاصلخیزی محیط می‌شود. کاربری زمین از عوامل موثر بر آب‌گریزی خاک به شمار می‌‌آید. آب‌گریزی می‌تواند رواناب را در مناطقی که تغییر در کاربری زمین رخ می‌دهد افزایش دهد، به این ترتیب شناخت ویژگی‌های آب‌گریزی، برای مدیریت موثر زیست‌محیطی لازم است. تغییر در ویژگی‌های خاک که در نتیجه کاهش آب‌پذیری خاک رخ می‌دهد، می‌تواند بر رشد و عملکرد محصول و کارآیی مصرف آب گیاهان تاثیر بگذارد. ولی تاکنون ارتباط بین آب‌گریزی و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک در کاربری‌های مختلف به ویژه در شرایط احیاء شالیزار و امکان برآورد آن در مقیاس بزرگ ارزیابی نشده است. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی پایداری و شدت آب‌گریزی خاک در کاربری‌های مختلف در مرکز استان مازندران و توسعه روابط رگرسیونی بین شاخص‌های آب‌گریزی و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک بود.

در این پژوهش پایداری و شدت آب‌گریزی خاک از شالیزارهای واقع در جلگه تا مناطق مرتفع جنگلی در چهار کاربری مرتع، مرکبات، شالیزار و جنگل واقع در شهرستان آمل بخش مرکزی استان مازندران بررسی شد. 92 نمونه خاک برای تعیین آب‌گریزی و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک در فصل خشک سال جمع‌آوری شد. پایداری آب‌‌گریزی خاک با استفاده از آزمون زمان نفوذ قطره آب (WDPT) و شاخص آب‌‌گریزی (RI) و زاویه تماس خاک-آب (β) با استفاده از روش جذب‌پذیری ذاتی در آزمایشگاه تعیین شد. همبستگی بین شاخص‌های آب‌گریزی و ویژگی‌های خاک تعیین شده و روابط بین شاخص‌های آب‌گریزی و ویژگی‌های خاک به کمک رگرسیون چندمتغیره استخراج شد.

آب‌گریزی خاک‌ها در تمام کاربری‌ها زیر-بحرانی بود به طوری که تمامی مقادیر زاویه تماس خاک-آب کمتر از 90 درجه به‌ دست آمد. بیشترین میانگین شاخص‌های آب‌گریزی اندازه‌گیری‌شده در تمامی روش‌ها در خاک‌های جنگلی مشاهده شد به طوری که مقدار Log WDPT تفاوت معنی‌داری با کاربری‌ شالیزار داشت. ضریب هم‌بستگی مثبت و معنی‌داری (**33/0=r ) بین نتایج دو آزمون (Log WDPT و RI) وجود داشت که نشان می‌دهد پایداری آب‌گریزی (Log WDPT) و شدت آب‌گریزی (RI) در خاک‌های مورد بررسی با هم ارتباط مستقیم دارند. همبستگی بین مقدار ماده آلی خاک و β محاسبه‌شده در مرکبات مثبت و معنی‌دار (*42/0r =) بود. هم‌چنین بین Log WDPT و ماده آلی خاک هم‌بستگی مثبت و معنی‌داری (***36/0r =) وجود داشت. هم‌بستگی‌های منفی و معنی‌داری بین کربنات کلسیم معادل  CCE و Log WDPT در تمامی منطقه مورد بررسی (**28/0-r =) و در کاربری شالیزار (*29/0=-r ) مشاهده شد.

 نوع کاربری زمین با تغییر ماده آلی توانست بر آب‌گریزی در خاک‌های مورد بررسی موثر باشد. همچنین روابط رگرسیونی استخراج‌شده نشان داد درصد ماده ‌آلی، نیتروژن کل و CCE از عوامل مهم و موثر بر آب‌گریزی در خاک‌های مورد بررسی می‌باشند.