اثر زمان بر مولفه های شدت جریان فرسایش بادی در جنوب شرقی حوضه دریاچه ارومیه
عامل اصلی هدررفت خاک در مناطق خشک و نیمه خشک فرسایش بادی میباشد. در حدود 40 درصد از اراضی سطح زمین مستعد فرسایش بادی است. در سالهای اخیر در ایران، بعلت خشک شدن پهنه وسیعی از دریاچه ارومیه و پیدایش شورهزارها و دشتهای نمکی فراوان، آن را به یکی از مشکلات اساسی منطقه تبدیل نموده است. این دریاچه، میتواند به یکی از منابع اصلی گرد و غبار در شمالغرب کشور تبدیل شود. تعیین شدت جریان فرسایش بادی و بررسی عوامل موثر بر آن، در نوع روش مقابله با این مشکل موثر است. اندازهگیری صحرایی قابل اطمینان میزان هدررفت خاک، در صورت نبود تجهیزات رضایت بخش، امکان پذیر نخواهد بود. نمونه-گیرهای متعددی تاکنون توسعه یافته است، قابل توصیهترین آنها، نمونهگیرBSNE (Big Spring Number Eight) میباشد که اولین بار توسط دونالد فریر برای جمع آوری ذرات معلق، ساخته شد و مورد بهره برداری قرار گرفت.
به منظور به دام انداختن ذرات معلق و جهشی حاصل از فرسایش بادی، تعداد 14 دیرک که روی هر کدام چهار نمونه گیرBSNE در ارتفاعهای15/0- 5/0- 1 و 2 متری از سطح خاک نصب گردیده بود در یک الگوی دایرهای شکل به شعاع 100 متر در زمینی به مساحت 14/3 هکتار نصب گردید. همچنین جهت به دام انداختن ذرات خزشی، تعداد 14 عدد تله رسوبگیر که دهانه آن هم تراز با سطح زمین بود، به فاصله شعاعی 20 سانتیمتر از هر دیرک نصب گردید و به مدت 6 ماه (اسفند 1395 تا مرداد 1396) ذرات فرسایش یافته، جمع آوزی و توزین گردید. سپس شدت جریان ذرات معلق، جهشی و خزشی محاسبه گردید.اطلاعات هواشناسی در طول مدت اجرای تحقیق از اداره هواشناسی خسروشهر که در نزدیکترین فاصله ممکن از منطقه مورد مطالعه قرار داشت، اخذ گردید. به منظور بررسی تاثیر زمان نمونهبرداری بر روی شدت جریان معلق، جهشی و خزشی، آزمایشی به صورت طرح کاملا تصادفی در سه تکرار طراحی شد. برای مقایسه میانگینها از آزمون دانکن استفاده گردید. تجزیهی آماری از طریق به کار گیری نرم افزار SPSS و رسم نمودارها با نرم افزار EXCEL صورت گرفت. جهت تعیین نیمرخ عمودی شدت جریان ذرات معلق از شدت جریان ذرات معلق جمع آوری شده از نمونهگیرهای BSNE در چهار سطح ارتفاع مختلف استفاده شد.
نتایج نشان داد که اثر زمان نمونهبرداری بر شدت جریان خزشی، جهشی و معلق در سطح احتمال 1 درصد (01/0 ≤p) و بر روی شدت جریان کل در سطح احتمال 5 درصد (05/0 ≤p) معنیدار بود. نتایج مقایسه میانگین بیانگر این بود که بیشترین میانگین شدت جریان کل در ماههای اسفند 95 و تیر 96 (به ترتیب 091/2 و 0153/2 تن بر هکتار در ماه (به خاطر بالا بودن حداکثر سرعت باد (به ترتیب 16 و 18 متر بر ثاینه) و نبود پوشش گیاهی در اسفند ماه و خشک بودن خاک در تیر ماه (بارندگی صفر میلیمتر) اتفاق افتاد. کمترین میانگین شدت جریان کل نیز در ماه فروردین (1007/0 تن بر هکتار در ماه) به خاطر بالا بودن بارندگی (3/78 میلی متر) و رطوبت بالای خاک دیده شد. در کل، میزان فرسایش بادی در منطقه مورد مطالعه، 028/11 تن در هکتار در سال بدست آمد. شدت جریان ذرات معلق با افزایش ارتفاع از سطح خاک کاهش یافت و تابع توانی بهترین تابع برای تشریح این تغییرات بود.
بین شدت جریان معلق، خزشی (بخش مربوط به فرسایش بادی) و کل با مجموع بارندگی ماهانه رابطه عکس و با سرعت باد رابطه مستقیم وجود داشت. میانگین شدت جریان کل در اسفند و تیر ماه بیشترین مقدار و فروردین ماه کمترین مقدار بود. نتایج حاکی از آن بود که بخش بزرگی از ذرات، در ارتفاع زیر 15 سانتیمتری از سطح خاک در حال حرکت است.
- حق عضویت دریافتی صرف حمایت از نشریات عضو و نگهداری، تکمیل و توسعه مگیران میشود.
- پرداخت حق اشتراک و دانلود مقالات اجازه بازنشر آن در سایر رسانههای چاپی و دیجیتال را به کاربر نمیدهد.