شناسایی صفات موثر بر عملکرد وش و ارزیابی تنوع ژنوتیپ های پنبه آپلند (.Gossipium hirsutum L) ایران

پنبه (Gossypium spp.) از مهمترین محصولات کشاورزی در جهان به شمار می‏آید و از جمله گیاهان  زراعی است که ارتباط بین دو بخش کشاورزی و صنعت را فراهم نموده و نقش بسیار با ارزشی در اقتصاد کشورها ایفا می‏نماید. اهداف این پژوهش شامل بررسی تنوع صفات زراعی و مورفولوژیک، تشخیص صفات موثر بر عملکرد وش و نهایتا گروه بندی ارقام پنبه تتراپلویید کشور بود.

40 ژنوتیپ مختلف پنبه شامل ارقام تجاری، وارداتی و دورگ در سال زراعی 96-1395 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی کاشمر در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت و بررسی شدند. صفات تعداد غوزه باز و بسته، قطر طوقه، عملکرد چین اول، عملکرد چین دوم، عملکرد کل، وزن غوزه، تعداد غوزه، تعداد و طول شاخه های رویا و زایا، ارتفاع بوته و زودرسی محصول اندازه گیری شدند.

با توجه به نتایج آمار توصیفی، صفات تعداد غوزه باز و بسته، عملکرد وش، زودرسی و وزن غوزه بیشترین دامنه و ضریب تغییرات را به خود اختصاص دادند که نشان دهنده تنوع فنوتیپی این صفات در ژنوتیپ های مورد مطالعه بود. تجزیه خوشه ای از لحاظ صفات مورد مطالعه، ژنوتیپ ها را در سه گروه اصلی قرارداد. به منظور بررسی صحت گروه بندی تجزیه خوشه ای، از  تابع تشخیص نیز استفاده شد. نتایج تابع تشخیص نیز نشان داد که ژنوتیپ ها به درستی گروه بندی شده اند و میزان موفقیت تابع تشخیص در شناسایی گروه ها زیاد بود که به ترتیب 89/3، 100 و 71/4 درصد از ژنوتیپ ها در گروه های خود به درستی گروه بندی شده اند. همچنین بر  اساس نتایج تابع تشخیص کانونیک مهمترین صفات تاثیر گذار بر عملکرد وش ژنوتیپ های پنبه، شامل درصد زودرسی، تعداد غوزه بسته و وزن غوزه بودند. هر دو روش تجزیه خوشه ای و تابع تشخیص ژنوتیپ های مورد بررسی را در سه گروه مجزا قرار دادند به نحوی که نتایج تابع تشخیص نشان داد که ژنوتیپ ها در روش تجزیه خوشه ای به درستی گروه بندی شده اند  ژنوتیپ های گروه 1 که شامل 28 ژنوتیپ بود، کمترین میانگین ارتفاع بوته را به خود اختصاص داد و به همراه گروه 2 دارای کمترین میانگین تعداد غوزه بسته نیز بود. همچنین ژنوتیپ‏های گروه اول و گروه دوم دارای بیشترین میانگین عملکرد وش و زودرسی بودند.  از طرفی گروه دوم که 5 ژنوتیپ را در بر می گرفت، کمترین میزان میانگین صفات وزن غوزه و درصد کیل را دارا بود.

براساس مجموع نتایج، انتخاب ژنوتیپ های گروه اول برای برنامه های به نژادی در جهت افزایش عملکرد وش از طریق صفات وزن غوزه، زودرسی و درصد کیل می تواند ما را در رسیدن به این هدف یاری کند.