بررسی پایداری عملکرد ژنوتیپ های جنس براسیکا (.Brassica spp) در شرایط تنش خشکی با استفاده از پارامترهای آماری و روش های گرافیکی GGE-biplot

تنش آبی بخصوص تنش خشکی آخر فصل رشد، از مهمترین تنش های محیطی است که به تولید دانه روغنی کلزا(Brassica napus L.) در ایران خسارت وارد می کند. بسیاری از پژوهشگران بر استفاده از ژنوتیپ های پایدار و متحمل به خشکی به عنوان راهکاری برای کاهش عملکرد دانه ناشی از این تنش تاکید دارند.

به منظور شناسایی ژنوتیپ های با عملکرد بالا و پایدار، این طرح با مقایسه عملکرد تعداد 24ژنوتیپ از سه گونه کلزا (Brassica napus)، شلغم روغنی (B. rapa) و خردل هندی (B. juncea) در دو سال زراعی، در یک مکان و در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 3 تکرار در دو شرایط آبیاری نرمال و تنش خشکی در موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج انجام شد. هر ژنوتیپ در یک پلات 6 متر مربعی کشت گردید و آبیاری در مراحل مختلف رشدی شامل زمان کاشت، استقرار بوته، ساقه روی، گلدهی و پرشدن دانه در شرایط نرمال انجام شد و در شرایط تنش خشکی از آبیاری در مرحله پرشدن دانه اجتناب گردید. در زمان رسیدگی کامل، عملکرد دانه دو ردیف وسط اندازه گیری شد. پس از تجزیه واریانس ساده و مرکب داده ها، از آماره های ضریب رگرسیون، واریانس انحراف از رگرسیون، واریانس پایداری شوکلا و اکووالانس ریک برای ارزیابی میزان پایداری عملکرد دانه استفاده شد. و درنهایت به منظور تحلیل بهتر اثرات متقابل ژنوتیپ با محیط از تجزیه مدل GGE-biplot استفاده گردید.

نتایج نشان داد که عملکرد دانه تحت تاثیر فاکتورهای محیطی قرار گرفت. بر اساس کلیه پارامترهای پایداری مورد محاسبه، ژنوتیپ های کلزا شماره 4 ، 6، 8 و 10 به ترتیب با میانگین عملکرد دانه 2725، 2820، 3079 و 2729 کیلوگرم در هکتار انتخاب شد که دارای عملکرد بیشتر از میانگین کل، اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا پایین تر، ضریب رگرسیون معادل یک و واریانس انحراف از خط رگرسیون پایین بود. همچنین ژنوتیپ های کلزا شماره 3 و 17 با میانگین عملکرد دانه 2660و 2751 کیلوگرم در هکتار و  خردل هندی شماره 23 (BP.18) با میانگین عملکرد 2958 دارای پایداری متوسط خوبی می باشند.  از نظر رتبه کلی عملکرد دانه، لاین خردل هندی شماره 23  با میانگین عملکرد 2958 کیلوگرم در هکتار پس از لاین های کلزا شماره 8 و 16 با میانگین عملکرد 3079 و 3071 در جایگاه سوم قرار گرفت.
 

هر چند که لاین کلزا شماره 8 در این آزمایش از برتری عملکرد و پایداری بالایی برخوردار بود اما این نتایج نشان دهنده پایداری و برتری نسبی عملکرد لاین خردل هندی شماره 23 نیز هست. گونه خردل هندی دارای شاخصه های مثبتی مانند مقاومت به آفات، زودرسی، تحمل به ریزش و مقاومت به خشکی می باشد می توانند در مناطقی از کشور که احتمال وقوع تنش خشکی وجود دارد به بهره برداران معرفی گردد.