ارزیابی برهمکنش ژنوتیپ - محیط عملکرد علوفه لاین های امیدبخش سورگوم علوفه ای (Sorghum bicolor (L.) Moench) با استفاده از مدل AMMI

با توجه به گسترش خشکسالی ها و کمبود علوفه در کشور لازم است ارقام جدید سورگوم علوفه ای معرفی شوند. بررسی اثر متقابل ژنوتیپ-محیط با هدف انتخاب ژنوتیپ برتر یکی از مهم ترین مراحل برنامه‏ های به نژادی به شمار می ‏رود. در این برنامه ها ارزیابی میزان سازگاری ژنوتیپ های مختلف نسبت به شرایط محیطی گوناگون از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

تعداد 10 لاین امیدبخش سورگوم علوفه ‏ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در هفت منطقه (بروجرد، زابل، سنندج، شیراز، کرج، گرگان و یزد) به مدت دو سال (98-1397) بررسی شدند. جهت بررسی پایداری عملکرد و سازگاری ژنوتیپ ها، از روش AMMI استفاده شد.

نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر سال، مکان، سال × مکان، ژنوتیپ، سال × ژنوتیپ، مکان × ژنوتیپ و سال × مکان × ژنوتیپ بر عملکرد علوفه تر و خشک در سطح احتمال یک درصد معنی‏ دار بود. معنی دار بودن اثر متقابل محیط × ژنوتیپ نشان دهنده عکس‏ العمل متفاوت ژنوتیپ‏ها در محیط ‏های مختلف می باشد. نتایج تجزیه امی (AMMI) نشان داد که شش مولفه اصلی اثر متقابل ژنوتیپ و محیط برای عملکرد علوفه تر و خشک در سطح احتمال یک درصد معنی‏دار بودند. برای عملکرد علوفه تر اولین مولفه اصلی اثر متقابل (IPCA1) بیشترین سهم (26/6 درصد) را در بیان اثر متقابل ژنوتیپ-محیط داشت و مولفه‏ های اصلی دوم تا هفتم با به ترتیب 18/4، 17، 15/7، 10/5، 7/5 و 4/3 درصد در درجات بعدی اهمیت قرار داشتند. برای عملکرد علوفه خشک اولین مولفه اصلی اثر متقابل (IPCA1) بیشترین سهم (21/8 درصد) را در بیان اثر متقابل ژنوتیپ-محیط داشت و مولفه‏ های اصلی دوم تا هفتم با به ترتیب 8/19، 7/14، 14، 1/11، 1/10 و 5/8 درصد در جایگاه بعدی اهمیت قرار گرفتند. در مجموع سهم تجمعی هفت مولفه اصلی برای عملکرد علوفه تر 98 درصد و برای عملکرد علوفه خشک 97 درصد محاسبه گردید. از لحاظ عملکرد علوفه تر لاین‏ های KFS10، KFS12 و KFS17 دارای کمترین مقادیر IPCA1 بودند که به‏ عنوان لاین های پایدار با سازگاری عمومی بالا معرفی می‏ شوند. از لحاظ ارزش پایداری امی (ASV) برای عملکرد علوفه تر، لاین KFS10 به ‏عنوان پایدارترین لاین تعیین شد. از لحاظ عملکرد علوفه خشک لاین‏ های KFS2، KFS3، KFS9 و KFS17 دارای کمترین مقادیر IPCA1 بودند که به عنوان لاین های پایدار با سازگاری عمومی بالا معرفی می ‏شوند. لاین KFS2 از لحاظ عملکرد علوفه خشک دارای کمترین مقدار ASV بود.

به طورکلی لاین KFS18 با عملکرد علوفه تر و خشک بالا (به ترتیب 121/1 و 32/04 تن در هکتار)، IPCA1 پایین و همچنین تولید علوفه مطلوب در اکثر محیط‏ ها (با توجه به بای‏پلات مدل AMMI) به‏ عنوان ژنوتیپ برتر شناسایی می‏ شود.