باستان شناسی بند خاکی- خشتی و سازه بهره برداری از منابع آب سطحی در تپه دامغانی، شمال شرق ایران

بندهای خاکی پدیده های پیش از تاریخی می توانند باشند. این سازه ها برای بهره برداری از منابع آب سطحی در موقعیت های خاصی در چشم اندازهای طبیعی طراحی می شده اند. در فلات ایران منابع آب سطحی عموما فصلی اند. فصل هایی که آب های سطحی بیشتر جاری می شوند شامل ماه های اواخر زمستان تا نیمه اول بهار است. این در حالی است که طبق تقویم کشاورزی اوج نیاز به آب برای بیشتر محصولات کشاورزی، ماه پایانی بهار و ماه نخست تابستان است. بر اساس این تقویم، بندهای خاکی به عنوان سازه های عموما چندماهه از مواد طبیعی مانند خاک و سنگ ساخته شده و  به طور موقت مورداستفاده قرار می گیرند. مادامی که بندهای خاکی صرفا از مواد طبیعی، بی هیچ تغییری در آن ها ایجادشده باشند، به سبب طبیعی بودن همه مواد مورداستفاده، شناسایی آن ها نه تنها از پیش از تاریخ، بلکه از سده های متاخر ممکن نیست. اما در موردی ویژه که در این مقاله معرفی و تجزیه وتحلیل می شود، ساخت بندی خاکی با خشت های قالبی در محوطه ای پیش از تاریخی موجب شده که در زمان معاصر پس از حدود پنج هزاره بتوان بقایای به جامانده از بندی خشتی با کارکردی مشابه بندهای خاکی را شناسایی و معرفی نمود. این مقاله به معرفی، تجزیه وتحلیل موقعیت و کارکردهای احتمالی بندی خاکی - خشتی در محوطه پیش از تاریخی دامغانی در حاشیه جنوب شرقی شهر معاصر سبزوار در خراسان رضوی می پردازد. منظور از بند خاکی- خشتی، سازه ای خشتی است که روی پایه ای از خاک رسی قرارگرفته و دو انتهای سازه به پشته های خاک طبیعی منتهی می شود. به طورکلی کاربری چنین سازه ای، بهره برداری از منابع آب سطحی است. بهره برداری برای مصارف آب شرب استقرار پیش از تاریخی دامغانی، بهره برداری برای کشاورزی، بهره برداری توامان برای مصارف آب شرب و مطبوع سازی فضاهای استقرار و کشاورزی و دامداری، فرضیه های قابل بررسی و ارزیابی هستند. براساس نمونه های معاصر و نزدیک به معاصر فرضیه سوم محتمل تر است.