تعیین غلظت باقی مانده و بوم سم شناسی سموم آفت کش ارگانوفسفره در آب و خاک شالیزارهای شهرستان رودبار ‏استان گیلان

سابقه و هدف:

 آب و خاک از اجزای مهم اکوسیستم بوده و کاهش کیفیت آنها موجب تاثیر بر محیط زیست و کشاورزی ‏می شود، لذا ضروری است تا اثرات آفت کش ها بر منابع آب و خاک مشخص شده و با تعیین سطوح غلظت باقی مانده آنها در اراضی ‏کشاورزی بویژه شالیزارها در جهت کنترل و مدیریت آنها اقدام شود. از این رو، هدف از از این مطالعه تعیین و ارزیابی سطح غلظت باقی ‏مانده آفت کش های ارگانوفسفره در نمونه های آب و خاک اراضی شهرستان رودبار و بررسی وضعیت اکوتوکسیکولوژی آنها می باشد.‏

در این تحقیق، تعدد 12 ایستگاه با استفاده از روش سیستماتیک تصادفی در اراضی شالیزاری شهرستان رودبار تعیین شد. ‏در مجموع، 24 نمونه شامل 12 نمونه آب و 12 نمونه خاک برداشت گردید. نمونه برداری از آب در بطری های 1 لیتری تیره رنگ و نمونه-‏برداری خاک از لایه سطحی مطابق با روش استاندارد انجام گرفت. تمامی نمونه ها درون یخدان حاوی یخ خشک به آزمایشگاه منتقل ‏شدند. اندازه گیری سموم آفت کش ارگانوفسفره با استفاده از روش استاندارد ‏EPA 8041b‎‏ صورت گرفت. تمامی آنالیزها توسط دستگاه ‏گازکروماتوگرافی با دتکتور جرمی در شرکت آریا شیمی شریف انجام شد. به منظور بررسی وضعیت اکوتوکسیکولوژی آفت کش ها از دو ‏پایگاه داده به نام های مرکز ملی اطلاعات آفت کش ها و پایگاه داده ویژگی های آفت کش ها استفاده شد. این دو پایگاه اطلاعاتی وابسته به ‏دانشگاه ایالتی اورگان، آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا و دانشگاه هرتفوردشایر می باشند. تحلیل آماری داده ها شامل تجزیه واریانس ‏با استفاده از آزمون آنووای یکطرفه، مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن، همبستگی به روش پیرسون و آنالیز مولفه های اصلی به ‏روش کوواریانس انجام شد. ‏

بر اساس نتایج، در نمونه های آب و خاک اراضی شالیزاری رودبار تعداد 11 آفت کش ارگانوفسفره شناسایی گردید. اتیون (نام ‏تجاری ستیون) در خاک و دیازینون (نام تجاری بازودین) در آب دارای بیشترین مقدار غلظت باقی مانده بودند. ایستگاه های شیخعلی ‏طوسه1و2 و میرزاگلبند1 با مقدار 05/4، 99/3 و 49/3 میکروگرم بر کیلوگرم بیشترین مقدار بقایای سم اتیون در خاک را داشتند. همچنین، ‏ایستگاه های شیخعلی طوسه2، میرزاگلبند1 و حلیمه جان به ترتیب با 96/3، 71/1 و 68/1 میکروگرم بر لیتر دارای بیشترین مقدار آفت کش ‏دیازینون در نمونه های آب بودند. نتایج نشان داد که اراضی پایین دست در محدوده امام زاده هاشم در مقایسه با اراضی بالادست در محدوده ‏شهر رودبار دارای غلظت باقی مانده و بار آلودگی بیشتری هستند. میانگین غلظت باقی مانده در نمونه های خاک (987/0 میکروگرم بر ‏کیلوگرم) بیشتر از نمونه های آب (304/0 میکروگرم بر لیتر) بدست آمد. بر اساس نتایج آفت کش های دیازینون، متیل پاراتیون، آزینفوس ‏متیل، مالاتیون و اتیون در ایستگاه های مورد مطالعه اختلاف معنی داری را نشان دادند. مقایسه میانگین غلظت باقی مانده آفت کش ها با ‏ویژگی های فیزیکوشیمیایی و اکوتوکسیکولوژی آنها نشان داد که از نظر پتانسیل خطر و سمیت برای آبزیان، غلظت آفت کش های ‏بتاموینفوس، مالاتیون (مالتوس) و آزینفوس متیل (گوزاتیون ام) به ترتیب با 043/0، 573/0 و 272/0 میکروگرم بر لیتر بسیار بالا بوده که این ‏آفت کش ها را در وضعیت خطر بالا و سمی برای آبزیان منطقه قرار داده است. ‏

استفاده بیش از اندازه از سموم در اراضی کشاورزی باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی شده است. در نتیجه، پایش و ارزیابی ‏بقایای آفت کش ها در اراضی شالیزاری بسیار مهم بوده زیرا پساب های آلوده از مزارع برنج به طور مستقیم به رودخانه ها تخلیه می شوند. با ‏توجه به سطوح بالای غلظت باقی مانده برخی از آفت کش های ارگانوفسفره در منطقه ضروری است تا به منظور پیشگیری، کنترل و کاهش ‏آلودگی ضمن نظارت کارشناسان، دوره های آموزشی در مورد آشنایی کشاورزان با خطرات آفت کش ها برگزار گردد. همچنین به منظور ‏مبارزه غیر شیمیایی با آفات، پیشنهاد می شود که از زنبور تریکوگراما بصورت تریکوکارت جهت مبارزه با کرم ساقه خوار برنج، تله های ‏رنگی و مواد جلب کننده در شالیزارها استفاده گردد. ‏