تحلیل تاثیرپذیری معیشت خانوارهای روستایی از سطح زیر کشت و الگوهای کشت با هدف کاهش مخاطرات آبی و معیشتی در ایران

در طی سال های اخیر محدودیت های منابع آبی کشور، متولیان تصمیم گیری حوزه آب و کشاورزی را به سمت تدوین سیاست هایی در راستای تغییر الگوی کشت اراضی کشاورزی سوق داده است، اما به نظر می رسد این سیاست های راهبردی اغلب به مسیله تامین امنیت معیشت خانوارهای کشاورزی توجهی ندارند. به بیان دیگر در تدوین این سیاست های حوزه آب و کشاورزی، ارزیابی دقیقی از چگونگی ارتباط امنیت معیشتی خانوارهای روستایی با الگوی کشت محصولات کشاورزی انجام نگرفته و احتمالا همین موضوع بر ناکامی در اجرای چنین سیاست هایی موثر بوده است. از این رو در این مقاله با الهام از برخی پژوهش های حوزه معیشت روستایی بانک جهانی، مدلی ایجاد شد که در آن مشخص شود برای کشت هر نوع محصول کشاورزی، حداقل سطح زمینی که پاسخگوی معیشت خانوارهای روستایی باشد، در فاصله سال های 1364 تا 1399 چقدر بوده است و بنابراین با توجه به ویژگی های الگوی کشت و محدودیت سطح اراضی کشاورزی، چند نفر در معرض ناامنی معیشتی قرار می گیرند. اطلاعات اولیه مدل از طرح های آمارگیری هزینه- درآمد خانوار و قیمت سر خرمن محصولات کشاورزی مرکز آمار ایران و آمارنامه های کشاورزی و سامانه های اطلاعاتی وزارت جهاد کشاورزی ایران استخراج شد. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که حداقل سطح اراضی لازم برای تامین معیشت خانوار روستایی در کشت های کم آب تری مانند غلات و حبوبات، بیش از ده برابر حداقل سطح اراضی لازم برای تامین معیشت خانوار روستایی در کشت های پرآب بری نظیر سیب زمینی و سبزی است و اگر معیشت تکمیلی برای کشاورزان موجود نباشد، حدود 7 میلیون نفر از جمعیت کشور، به واسطه کوچک تر بودن از حداقل سطح اراضی لازم برای تامین امنیت معیشتی، در معرض ناامنی معیشتی خواهند بود. از این رو، تجویز سیاست های آبی برای تغییر الگوی کشت از محصولات پرآب بر زراعی به محصولات کم آب برتر نظیر گندم و جو، بدون توجه به تاثیرات اقتصادی این سیاست ها در بعد خردتر خانوارهای روستایی راهگشا نخواهد بود و باید نوعی سیاستگذاری تلفیقی با هدف کاهش مخاطرات آبی و کاهش مخاطرات معیشتی جمعیت روستایی در نظر گرفته شود.