پیوند بلاغت و تصویرسازی با دیدگاه های انتقادی ملک الشعرای بهار

ملک الشعرای بهار با افق دیدی گسترده و نگرشی اندیشمندانه، رخدادهای فرهنگی و اجتماعی عصر خویش را به تصویر کشیده و موشکافانه آسیب های محتمل آنها را بیان کرده است؛ بر همین مبنا در دیوان وی به وفور موقعیت های فرهنگی و اجتماعی مردم زمانه با ذکر جزییات دقیق و به صورت هنرمندانه به تصویر درآمده و شاعر اغلب به فراخور ماجرا با بهره مندی از آرایه ها و صناعات بلاغی و ادبی با زبانی نیش دار و گزنده، انتقادات مصلحانه خود را متوجه عاملان رخدادهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه کرده است. به کارگیری سنجیده توصیف ها و واژه ها و عینی سازی رویدادها به گونه ای است که مخاطب اغلب با حس درونی شاعر همراه می شود. در پژوهش حاضر تلاش شده است دیدگاه های انتقادی ملک الشعرای بهار درباره مسایل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بر مبنای بافت بلاغی و زبان شعری وی بررسی شود. از این طریق روشن شد که بهار همواره بلاغت و صنایع ادبی را به عنوان ابزاری موثر در جهت تاثیرگذاری عاطفی بر مخاطب و همراه سازی او با مقاصد نقد خویش به کاربرده و استفاده زیرکانه و هنرمندانه از آرایه های ادبی و بلاغی بر تاثیر کلام انتقادی وی افزوده است. استفاده از طنز، اغراق، پارادوکس، تضاد، تکرار، کنایه، استعاره و تشبیهات سنجیده و به جا به همراه مجسم کردن وقایع در ذهن مخاطب، ازجمله شگردهایی است که بهار با توسل به آ نها وضعیت فاجعه بار زمان حیات خویش را برجسته کرده و مانند تابلوی نقاشی و صحنه نمایش، آن را پیش روی مخاطب قرار داده است. استفاده از زبان محاوره و اصطلاحات عامیانه، به ویژه آن گاه که زبان برای نشان دادن کاستی ها به سمت طنز کشیده می شود، نقش عمده ای در جهت همراه سازی مخاطب در دیوان بهار ایفا کرده است. در برابر نارسایی ها و کاستی های جامعه که ناشی از عملکرد و رفتار شخصیت های سیاسی یا برآمده از ضعف فرهنگی عامه مردم باشد، تیغ نقد بهار کشیده تر و زبان او تیزتر و گزنده تر جلوه می کند.