"بررسی سیر تحول جداول علمی در نسخ خطی از آغاز دوره اسلامی تا سده نهم (ه.ق)"

در میان نسخه های خطی موجود، نسخه های علمی بخاطر جایگاه علم در نزد مسلمانان در اغلب ادوار مورد توجه بوده است. آرایه های مختلفی را می توان در نسخه های علمی شکل گرفته در تمدن اسلامی مشاهده نمود و در میان آنها، جداول علمی پیش از دیگر آرایه ها در این نسخ ظاهر شده اند. هرچندکه نقش کاربردی آنها در ابتدا، ارجح بر نقش تزیینی آنها بوده است. از آنجایی که تاکنون اهمیت آنها در کتاب آرایی اسلامی بررسی نشده است. این پژوهش با روشی تحلیلی -توصیفی هدف دارد تا جدول های نسخه های علمی متقدم اسلامی را در بستری تاریخی مطالعه کند و نشان دهد تحولات جدول کشی در نسخه های علمی سده های اولیه چگونه است؟ و دریابد که این جداول چگونه بر کتاب آرایی دیگر نسخ تاثیر گذاشته اند؟ از پی پاسخ به این قبیل سوالات نسخ متعددی از جمله: تمامی نسخه های اقدم کتابخانه های مجلس شورای اسلامی و ملک تا پیش از قرن نهم قمری و منتخبی از نسخه های مهم محفوظ در کتابخانه هایی همچون: کتابخانه دانشگاه تهران، کتابخانه دیجیتال ملی فرانسه، کتابخانه ملی بریتانیا و کتابخانه دانشگاه لیدن مشاهده و مورد بررسی قرار گرفت که در نتیجه مشخص گردید که تا قرن نهم قمری، چندین ویژگی در اغلب جداول علمی دیده می شود. این ویژگی ها عبارت اند از: یکی رسم خطوط جداول به رنگ سرخ، به صورت تک خط و گاهی مزدوج (دوتایی) و در برخی موارد مزدوج مثنی (دوتا دوتایی) و دیگری نگارش به صورت مورب و کشیده و چند رنگه در خانه های جداول. نکته قابل تامل آن که شاهد به کارگیری تمامی این فنون و یا ویژگی ها در زمانی بعدتر در کتاب آرایی دیگر نسخ خطی (با موضوعاتی غیر علمی) هستیم.