مبانی قاعده «بطلان دلیل» در حقوق ایران و آمریکا

قاعده بطلان دلیل یکی از قواعد مهم و تاثیرگذار در نظام دادرسی کیفری است که نقش عمده ای در تضمین حقوق دفاعی متهم ایفا می کند و در عین حال موجب فراهم آوردن زمینه های حمایتی بیشتر از حق های مربوط به دادرسی در تحقیقات مقدماتی می شود. این قاعده در نظام های مختلف حقوقی پذیرفته شده و در نظام حقوقی ایران به روشنی مورد پذیرش قرار نگرفته است. این قاعده، هم بر پایه تفکر فردگرایی و هم در پرتو اندیشه جمع گرایی توجیه پذیر است. از دیدگاه نخست، هدف حمایت بیشتر از فرد متهم و تضمین حق های بشری و فردی اوست، اما در نگاه دوم، هدف بهبود کیفیت دادرسی و عملکرد دستگاه قضا و نظام قضایی است. مطالعات نشان می دهند که نگاه غالب در حقوق ایران و نیز بسیاری از نظام های حقوقی دیگر نگاه فردگرایانه به قاعده بطلان دلیل بوده است. اما تحولاتی که در نظام های حقوقی رخ داده باعث شده است که مبانی فکری این قاعده تغییر کند و بیش از آنکه به فرد توجه شود، جامعه در مرکز توجه قرار گیرد. این امر خود به ارتقاء منزلت و شان دستگاه قضایی و به عبارتی افزایش مشروعیت آن در نگاه مردم نیز کمک می کند. این بررسی با مطالعه ای تطبیقی در دو نظام حقوقی ایالات متحده و ایران صورت گرفته و نتیجه آن تایید خیزش هر دو نظام حقوقی به سمت اندیشه جمع گرایانه به عنوان اساس و مبنای قاعده بطلان دلیل و همچنین توجه و تاکید بر بازخوردهای اجتماعی عملکرد دستگاه قضایی است.