نسبت اسلام و ناسیونالیسم

نوشتار حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که میان اسلام و ناسیونالیسم و بالتبع میان مسلمان بودن و ملی گرا بودن چه نسبتی وجود دارد؟ آیا نسبت تضاد وجود دارد یا نه؟ این تحقیق، به لحاظ هدف بنیادی و مبنایی است و به لحاظ روش، از روش تحلیل محتوای کیفی و روش تطبیقی، استفاده کرده است. براین اساس، نخست، ماهیت اسلام و مولفه های تفکر اجتماعی -سیاسی در اسلام بررسی شده است، سپس ماهیت ناسیونالیسم و مولفه های تفکر اجتماعی-سیاسی در ناسیونالیسم بحث شده است. در مرحله سوم، وجوه تشابه و تمایز اسلام و ناسیونالیسم بیان شده است و در گام چهارم، نسبت اسلام و انواع سه گانه ناسیونالیسم، استقلالی-دفاعی، مدنی-سیاسی و قومی-فرهنگی تبیین شده است؛ ازاین رو، تحقیق حاضر، به لحاظ هدف بنیادی و مبنایی است و به این نتیجه دست یافته است که میان  اسلام و ناسیونالیسم سازگاری مشروط وجود دارند؛ اسلام به عنوان دین جامع، ناسیونالیسم قومی-فرهنگی را طرد و با ناسیونالیسم استقلالی و مدنی در برخی مصادیق مانند پذیرش تنوع و تکثر قومی-فرهنگی، استقلال طلبی و انسجام اجتماعی، تشابه و در بسیاری از مسایل مانند مبانی نظری، اهداف، ارزش ها و مشروعیت حاکمیت، تفاوت ماهوی دارند.