بررسی تطبیقی مفهوم «حریم» در خانه های کشورهای اسلامی حوزه خاورمیانه (مطالعه موردی؛ خانه های اصفهان، صنعاء، دمشق)

جدا شدن حریم اهل خانواده از غیر و همچنین مهمان و تفکیک این دو عرصه از زندگی در عمده خانه های اسلامی واجد اهمیت بسیار می باشد و ظهور و تجلیات آن در معماری بسته به بسترهای اقلیمی، جغرافیایی، فرهنگی متفاوت بوده است .بررسی الگوهای حریم گذاری در خانه های کشورهای مختلف اسلامی به خوبی این تنوع را نشان می دهد. این تحقیق با همین هدف سه الگوی خانه در سه شهر با قدمت و اصالت اسلامی را مورد بررسی قرار می دهد. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و هدف؛ مطالعه مفهوم حریم و تحلیل نحوه ظهور تجلیات آن در این سه الگو می باشد. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوال است که؛ چگونه مفاهیمی مانند "حریم" متاثر از بوم و فرهنگ، تجلیات متفاوتی پیدا می کند؟ لذا با انتخاب خانه از سه شهر اسلامی؛ اصفهان، دمشق و صنعاء و مطالعه الگوی رفتاری و گونه شناسی خانه ها در این سه شهر به بررسی مفهوم حریم در آنها پرداخته شده است. بارزترین جلوه های حریم در این خانه ها، تفکیک عرصه های خصوصی و عمومی بوده است. در خانه های اصفهان به دلیل گسترده شدن خانه در سطح، تفکیک حریم مهمان از اهل خانه از طریق تفکیک حیاط ها و از سویی تفکیک فضاها در جبهه های مختلف یک حیاط بوده است. در خانه های دمشق به دلیل شرایط خاص اقلیمی و گسترده شدن فضاها در طبقه اول جهت دریافت باد مطلوب، تفکیک حریم در عمده خانه ها از طریق تفکیک در طبقات مختلف حیاط خانه امکان پذیر بوده است. در خانه های صنعاء به دلیل شرایط خاص جغرافیایی منطقه و وجود زمین سنگلاخی و از سویی شرایط خاص امنیتی منطقه، تفکیک حریم از طریق توزیع فضاها در طبقات مختلف خانه بوده است. این مقاله بر اساس فرضیه پژوهش مبنی بر وجود ارتباط میان نحوه ظهور حریم در خانه های اسلامی و جایگاه "بوم - طبیعت و انسان" که شامل بسترهای مختلف اقلیمی، جغرافیایی و فرهنگی می باشد؛ ضمن آزمون فرضیه پژوهش نشان می دهد بوم منطقه نقش بسیار مهمی در ظهور تجلیات مختلف حریم ها داشته است و میزان این حریم خواهی نیز در مناطق مورد مطالعه تفاوت داشته است.