مدلسازی مکانی عوامل اصلی تخریب جنگل های زاگرس (مطالعه موردی: زیرحوضه خرم آباد)

حفاظت از آب و خاک، مهیا کردن شرایط زیستی برای جوامع انسانی و تولید محصولات فرعی از مهمترین عملکردها و ویژگی های جنگل های زاگرس به شمار می آیند. حدود یک سوم از کل جمعیت کشور در این ناحیه رویشی زندگی می کنند و بیش از 70 درصد از کل عشایر کشور در این محدوده بسر می برند؛ به طوریکه از لحاظ دامداری 50 درصد از جمعیت دام کشور در این ناحیه استقرار دارند. متاسفانه امروزه تخریب جنگل های زاگرس به دلایل مختلف انسانی و اکولوژیک در حال وقوع است. یکی از راهکارهای مدیریت تخریب جنگل ها، مدلسازی عوامل اثرگذار بر تخریب می باشد. با توجه به اهمیت موضوع تخریب در جنگل های زاگرس و شرایط شکننده ی این اکوسیستم، پژوهش حاضر با هدف مدلسازی جغرافیایی عوامل تخریب جنگل در زیرحوضه خرم آباد به انجام رسید.

بر اساس مطالعات و بررسی ها، پنج عامل اصلی تخریب شامل چرای بی رویه دام، مسیر های کوچروی عشایری، پراکنش سکونتگاه ها، پراکنش راه های ارتباطی و زراعت در زیراشکوب جنگل شناسایی شدند. برای هر عامل، نقشه ی رقومی تهیه گردید و توسط روش فازی در محیط نرم افزار ArcGIS بی مقیاس شدند. لایه های فازی توسط روش AHP وزین شدند و توسط روش WLC لایه ی پتانسیل تخریب بدست آمد. به منظور صحت سنجی این لایه، پنج طبقه در نظر گرفته شد و در هر طبقه 12 قطعه نمونه ی 35×35 متر پیاده سازی شد و دو فاکتور زراعت زیر اشکوب و خشکیدگی درختی بررسی و سنجش گردید. سپس بر اساس مقادیر عددی لایه ی پتانسیل تخریب جنگل (به عنوان متغیر پاسخ) و برداشت های میدانی پنج عامل تخریب (به عنوان متغیرهای مستقل) در 30 نقطه ی تصادفی، اقدام به مدلسازی توسط روش Geographically Weighted Regression گردید.

نتایج وزن دهی به عوامل اثرگذار در تخریب جنگل های منطقه نشان داد، دو عامل زراعت زیراشکوب جنگل و چرای بی رویه دام وزن بالاتری نسبت به دیگر عوامل دارند. بر اساس مدلسازی جغرافیایی، نتایج پیش بینی تخریب در نقاط نمونه نشان داد انحراف معیار مقادیر باقیمانده بدون هیچ گونه الگوی مکانی خاصی در تمامی بخش های جنگل منطقه پراکنش دارند. نقشه ی پیوسته ی پیش بینی تخریب نیز نشان داد که پتانسیل تخریب در تمامی سطوح جنگل البته با شدت های مختلف وجود دارد. بر روی این نقشه سه نقطه بحرانی وجود دارد که در امر مدیریت این جنگل ها باید به این نقاط توجه ویژه گردد.

محققین مختلف برای مدلسازی و بررسی عوامل موثر در تخریب جنگل ها اغلب از روش های رگرسیون کلاسیک بهره گیری نموده اند ولی پژوهش حاضر از رگرسیون فضایی استفاده نموده است و بسیاری از خطاهای مکان مبنا نبودن داده های پیش بینی خود به خود حذف می گردد، لذا می توان با اطمینان بیشتر از این روش استفاده نمود و برای تهیه ی نقشه های پیش بینی، آن را بکارگیری کرد.