نوآوری های تشبیه در قصاید خاقانی

تشبیه یکی از ارکان برجسته صور خیال است و بررسی آن در شناخت ویژگیهای سبکی شاعر تاثیر فراوان دارد. در این مقاله به شیوه تقسیم‌بندی بروک رز -که روشی دستوری زبان‌شناسی است- به استخراج تشبیهات خاقانی پرداخته شده است تا بتوان به پاسخ این پرسشها دست یافت: ویژگیهای برجسته ساختاری تشبیهات قصاید خاقانی براساس طبقه بندی بروک رز چیست؟ قلمروهای اساسی مشبه به ها در قصاید خاقانی کدام عرصه ها را دربر میگیرد؟

توصیفی-تحلیلی است.

بررسی تشبیهات خاقانی بر اساس تقسیم‌بندی پنجگانه بروک رز نشان داد بترتیب روش های ربطی-اسنادی، اضافی، و اشاره از بالاترین بسامدها برخوردارند؛ بیتردید پربسامدترین ساختار تشبیهی قصاید خاقانی، ساختار ربطی-اسنادی با مصدر «بودن» (از نوع مقید) است که در آن «مشبه» به «مشبه به» بطور مستقیم اسناد مییابد. سپس ساختار اضافی (تشبیهات فشرده) از بسامد بالایی برخوردارند؛ بروک رز استفاده از حرف اضافه of انگلیسی را، که معادل کسره در فارسی است، روشی برای برقراری این پیوند میداند. سپس روش اشاره قرار میگیرد؛ روش اسلوب معادله از میان انواع روش های اشاره، بیشترین فراوانی را داراست؛ روش ربطی با استفاده از فعل «ساختن» از میان روش های بروک رز، پایینترین بسامد را دارد. گسترده ترین قلمرو مشبه به در قصاید خاقانی، قلمرو اشیاء است.

خاقانی در میان موارد تقسیم‌بندی بروک رز، در بیشترین ابیات به ترتیب ممدوح، متعلقات آن و خویشتن را مورد تشبیه قرار داده است؛ «ممدوح» بیش از همه عناصر مورد اسناد و دگرگونی قرار گرفته است؛ سپس «من» شاعر و متعلقات وی در رتبه بندیهای او حضور پررنگی دارد.