بهینه سازی مدیریت خاک با شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر فرسایش خاک در استان فارس با روش تصمیم گیری چندمعیاره خاکستری

سابقه و هدف:

 فرسایش خاک یکی از پدیده های اصلی تخریب خاک است که پایداری محیط زیست و بهره وری خاک را تهدید می کند و همواره یک مشکل زیست محیطی عمده در بسیاری از نقاط جهان بوده است. فرسایش خاک و پیامدهای زیان بار آن مانعی اساسی در برابر توسعه و پیشرفت کشور است و تاثیرات منفی بر تولید کشاورزی، کیفیت منابع آب و سلامت اکوسیستم کشور دارد. کنترل فرسایش خاک موضوعی برای تشویق رویکردهای نوآورانه در تکنیک ها و روش های مدیریت زمین است. روش های حفاظت از خاک، فرسایش خاک را کاهش داده، ساختار خاک و میزان استحصال آب را بهبود می بخشد و رطوبت خاک را حفظ می کند. بنابراین بررسی عوامل موثر بر فرسایش خاک و ارایه راهکارهای مدیریتی به منظور کاهش فرسایش خاک ضروری است. هدف این مطالعه، شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر فرسایش خاک و راهکارهای جلوگیری از فرسایش خاک در استان فارس است.

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و براساس ماهیت توصیفی-پیمایشی است. در این پژوهش یک رویکرد ترکیبی مبتنی بر روش سوارا خاکستری و آراس خاکستری به منظور شناسایی عوامل تاثیرگذار بر فرسایش خاک و اولویت بندی روش های جلوگیری از فرسایش خاک ارایه شده است. در ابتدا با مطالعه پیشینه پژوهش و مصاحبه با کارشناسان حوزه آب و خاک، عوامل فرسایش خاک در استان فارس شناسایی و در پنج حوزه شامل حوزه فنی، شیمیایی، اجتماعی، زیست محیطی و اقلیمی دسته بندی شدند. وزن معیار ها با روش سوارا خاکستری محاسبه گردید. سپس روش ها و راهکارهای جلوگیری از فرسایش خاک شناسایی شدند و کارشناسان آن ها را براساس معیار ها از طریق تکمیل پرسشنامه ارزیابی کردند و در نهایت با استفاده از رویکرد آراس خاکستری اولویت بندی شدند. به منظور در نظر گرفتن عدم قطعیت و اطمینان در نظر کارشناسان، از اعداد خاکستری در انجام محاسبات استفاده گردید.

با توجه به نتایج به دست آمده معیارهای «فرسایش پذیری خاک»، «پایداری پایین خاکدانه»، «جنگل زدایی و تخریب زیست بوم»، «کشت در دامنه های شیبدار و شخم اراضی شیبدار»، «از بین رفتن پوشش گیاهی» و «کاهش مواد آلی خاک» به ترتیب مهم-ترین عوامل موثر بر فرسایش خاک بودند. در اولویت بندی روش های جلوگیری از فرسایش خاک نیز «تصویب و اجرای قوانین حفاظت از خاک و منابع طبیعی نظیر جنگل ها و ترویج گارگاه های آموزشی و ترویجی»، «ترویج خاک ورزی حفاظتی و ترویج کشاورزی هوشمند»، «افزودن مواد آلی به خاک»، « مالچ پاشی آلی یا مصنوعی در سطح خاک و همچنین بکارگیری روش های مهندسی زیستی نظیر باکتری های تثبیت کننده خاک» و «قرق مرتع و پرچین بندی و ترویج دامداری صنعتی» به عنوان مهم ترین گزینه ها برای جلوگیری از فرسایش خاک انتخاب شدند.

با توجه به اینکه متاسفانه در ایران فرسایش خاک چندین برابر میانگین جهانی است و سالانه حجم عظیمی از خاک مرغوب از دسترس خارج می شود و نیازمند اقدامات جدی مدیریتی می باشد، همچنین فرسایش خاک در استان فارس نیز باید توسط یک برنامه احیای وسیع کنترل شود، انتظار می رود نتایج این پژوهش بتواند به مدیران و تصمیم گیرندگان در بخش های اجرایی حوزه آب و خاک و کشاورزی به منظور اتخاذ مناسب ترین تصمیمات و راه حل ها برای حل معضلات فرسایش خاک کمک کند.