هلالی جغتایی (شاعری در گستره ایران بزرگ از فرارود تا هند، عراق و میان رودان)

در سده های نهم و دهم شعر فارسی بیشترین گستردگی جغرافیایی خود را داشت. در شمال شرق ازبکان، در غرب عثمانیان، در شرق بابریان و در ایران صفویان حامی شعر فارسی بودند. شعر دوره گذار از سبک عراقی به هندی را می گذراند. در دوره تیموری مکتب هنری هرات شکل گرفت و هنرمندان را از اطراف به هرات جلب کرد. این دوران را رستاخیز هنر ایرانی و رنسانس هنر گفته اند. آثار ادبی مکتب هرات، شاخص های سبکی و نمودهای متمایزی نسبت دوره های پیش و حتی پس از خود دارند. تا پایان سده دهم، شعر فارسی به دلایلی حرکتی آگاهانه به سوی گونه ای نوآوری یا دگرگونی از خود نشان داد. هلالی جغتایی مانند شاعران دیگر این عصر هم از شعر قرن نهم متاثر است، هم نمودهایی از نوجویی های مکتب وقوع را دارد ولی برخی او را از پاسداران بقایای شعر دوره تیموری می دانند. هلالی از نظر مذهبی شیعه بود. دولت تیموری سختگیری مذهبی نداشت. آنان به عقاید شیعیان احترام می گذاشتند حتی به جای نام خلفا، نام ایمه شیعه را بر سکه نقش می کردند. با شکل گیری ایدیولوژی تشیع صفوی زمینه چالش های مذهبی پیدا شد که جان شاعران شیعی مانند هلالی و بنایی هروی سنی نیز از آن در امان نماند. او قصایدی در نعت پیامبر، منقبت امام علی و ستایش حسنین دارد. دیوان هلالی دربرگیرنده غزل ها، قصاید، قطعات و رباعیات اوست. مثنوی های شاه و درویش و صفات العاشقین هم تحت تاثیر آثار نظامی سروده است. او را باید از پیشگامان تغییر سبک و جلوداران مکتب وقوع شمرد که اشعارش از ماوراءالنهر تا هند و ایران و عثمانی و بین النهرین تاثیرگذار بود.