کارکرد اخلاقی هنر در کارزار صنعت فرهنگ

ایده پردازان دیالکتیک روشنگری با وضع اصطلاح اینک مشهور صنعت فرهنگ آن را به عنوان وصفی جامع از فریب توده ای، رایج و البته مکتوم در نظام سرمایه داری مطرح کرده اند؛ صنعتی فراگیر، با ملغمه ای از حبس، تحریک و انحراف افکار عمومی در جامعه به ظاهر عقلانی و هوادار آزادی. با پیگیری راه علاج از دو مجرای هنر و اخلاق، طرحی استنباط می شود که می تواند امید به مهار امواج صنعت فرهنگ، یا ایمنی در برابر سیطره فراگیرش را برانگیزد. مقاله حاضر ضمن تحلیل این مسیر مطلوب و امیدبخش، از منظر موسسان مکتب فرانکفورت، ابتدایا رابطه آرمانی میان هنر و اخلاق را با چشم انداز خروج موفق از حصار صنعت فرهنگ تشریح می کند. اما، و از پی ملاحظه انتقادی در خصوص پیامدهای اخلاقی- هنری مورد بحث، به نظر می رسد مسیری که در تاملات طولانی آدورنو و هورکهایمر به عنوان راه رهایی از صنعت فرهنگ ترسیم شده در مقام عمل ناموفق مانده و حتی از جهتی که انتظار آن نمی رود، خودشکن یا متناقض است. چرا که: الف) پناه جستن به اخلاق سلبی و هنر مفهومی به قطع ارتباط با فرهنگ عمومی خواهد رسید. ب) ثمره این گوشه نشینی به جنبش های محفلی محدود می ماند. ج) این زیست جهان ایمن، همچون جزیی منفصل از صنعت فرهنگ، همچنان مدیون مناسبات سرمایه داری است.