تقابل سازی؛ الگوی طنزآفرینی سعدی در بوستان و گلستان

طنز هنر زبانی انسان است که به وسیله آن با ناهنجاری‏های فردی و اجتماعی مقابله می کند. مفهوم طنز در ادب کلاسیک فارسی با آنچه امروزه می بینیم متفاوت است؛ در ادب کلاسیک فارسی، طنز شکل تکامل یافته هزل و هجو است که به مقاصد گوناگون پردازش شده است. سعدی به عنوان یکی از بزرگ ترین سخنوران ادب فارسی توجه ویژه ای به طنز داشته و با بهره گیری از این ظرفیت زبانی و ادبی آثارش را دلاویزتر کرده است. طنز سعدی ترکیبی از «مطایبه»، «هزل» و «طنز به معنای امروزی» است و ضمن برخورداری از پشتوانه اخلاقی، نشات گرفته از تجارب فراوان و نگاه خاص او به انسان و زندگی است. بررسی طنز در آثار سعدی نشان می دهد که آنچه بیش از همه مورد توجه سعدی قرار داشته و از آن بیشترین بهره را برده، شیوه ای است  که می توان آن را «تقابل سازی» نامید. در این شیوه آنچه منجر به ایجاد طنز می شود رویارویی دو شخصیت با یکدیگر است. در پژوهش حاضر ضمن پرداختن به مفهوم طنز، شیوه «تقابل سازی» به عنوان شیوه خاص سعدی برای طنزآفرینی معرفی شده و انواع آن شامل: «طنز بر مبنای تقابل خانوادگی»، «طنز بر مبنای تقابل پیر و جوان»، «طنز بر مبنای تقابل پادشاه و گدا»، «طنز بر مبنای تقابل پادشاه و درویش»، «طنز بر مبنای تقابل معلم و شاگرد»، «طنز بر مبنای تقابل ابلیس و آدم»، «طنز بر مبنای تقابل حاکم و مجرم» و «طنز بر مبنای تقابل مبتنی بر موقعیت» مورد بررسی قرار گرفته است.