درآمدی بر نگرش سیستمی در داستان کوتاه ایرانی

نگرش سیستمی رویکردی همه جانبه نگر است که می تواند از عوامل بیرونی و درونی موثر بر آفرینش، اوج گیری و افول یک اثر ادبی و ویژگی های ذاتی آن، داده های ارزشمندی به صورت یکجا ارایه نماید. داستان کوتاه، از میان انواع ادبی گونه گون ، قابلیت بالایی برای بررسی در چارچوب این نگرش دارد. در نوشته حاضر به منظور بررسی داستان کوتاه ایرانی بر پایه نگرش سیستمی، از تطبیق شاخصه های مهم و محوری داستان کوتاه -که مورد توافق عموم منتقدان است- با ویژگی های عمومی سیستم های باز، مولفه هایی استخراج گردیده و شگردهای فراگیر داستان کوتاه بر مبنای این مولفه ها  تحلیل و در موارد لازم برای تبیین دقیق تر مباحث، به نمونه هایی از داستان های کوتاه معروف، ازجمله «کباب غاز» استشهاد گردیده است. در این بررسی علاوه بر شناسایی عناصر شکلی و ابعاد معنایی و نقش ارتباطی این دو در شکل گیری و عملکرد داستان کوتاه، چگونگی اثرگذاری آن ها بر مخاطبان ارزیابی و بازنمایی شده است. با وجود انتقادهای بعضی صاحب نظران بر آثار جمالزاده، این ارزیابی، نقش پایه ای او در رونق داستان کوتاه ایرانی و گرایش بسیاری از نویسندگان متاخر به واقع گرایی، اجتماع نگاری و فرهنگ عامه را به روش علمی سیستمی اثبات می کند. چنین جستاری به لحاظ روش شناسی می تواند مقدمه ای بر انجام پژوهش های موردی ژرف تر باشد و به عنوان نمونه ای کاربردی زمینه پژوهش های مشابه را بر روی گونه های دیگر ادب روایی ازجمله رمان فراهم آورد.