تحلیل داستان«سگ ولگرد» بارویکرد تبارشناسانه از مفهوم الیناسیون (از خود بیگانگی)

مفهوم ازخودبیگانگی (الیناسیون) گفتمان غالب عصر مدرنیته وخصیصه انسان دوران معاصر است. این پدیده نه به آن معنایی که در غرب مطرح شد، بلکه با توجه به تقابل سنت و تجدد،به ویژه در عصر پهلوی، می تواند با جریان شبه مدرنیته ارتباط معنا داری داشته باشد؛ بنابراین،ازخودبیگانگی سوژه انسانیرا که هدایت به عنوان نماینده قشر روشنفکربه ترسیم آن می پردازد تا حد زیادی باید در مدرنیزاسیون عقیم و ناقص درایران جستجو کرد. صادق هدایت که متاثر از جریان مدرنیسم وداستان نویسی مدرن غربی است،به انحای مختلف در آثار خویش به بازتاب بی خویشتنی شخصیت های داستانی می پردازد که گاه نمود عینی از بی خویشتنی شخصیت خود نویسنده اند؛همچنان که داستان سگ ولگرد شرح ازخودبیگانگی سوژه به مثابه انسان در رویارویی با جهان پیرامون خویش است و نظام ارزشی داستان،مخاطب را به جهانی فراتر از جهان زیستی"پات" سوق می دهد. مقاله پیش رو، سگ ولگرد را که در قالب داستانی نمادین نمایش داده می شود، بر اساس مفهوم تاریخی ازخودبیگانگی تحلیل می کند و ماجرای ازخودبیگانگی انسان شبه مدرن ایرانی (هدایت) را نشان می دهد. اما ارایه تعاریف و مولفه های متفاوت از مفهوم بیگانگی از سوی صاحبان نظریه باعث شده تعریف جامع و یکه ای از آن وجود نداشته باشد، همین مسیله در نگاه اول ما را با نوعی نگاه انتقادی نسبت به سیال بودن و چند معنایی این مفهوم روبه رو می کند، بنابراین لزوم تکیه بر یک رویکرد همه جانبه نگر که بتواند میان مرزهای مختلف فلسفی، روان شناختی و جامعه شناختی قرابت ایجاد کند ضروری به نظر می رسید. با توجه به چندوجهی و سیال بودن این مفهوم سعی بر آن است بر اساس تبارشناسی واژه و سیر تاریخی و تکوینی آن از میان نظریات و آموزه های موجود به الگوی تقریبا منسجم و متمرکزی نایل شویم. چنین امری محقق نمی شد جز در سایه رویکرد تبارشناسانه که بتواند تعاریف و نظریه های موجود را در حوزه ای مشترک و قابل استناد تجمیع نماید. بنابراین پژوهش موردنظر پس از تبیین پدیده الیناسیون بر اساس تبارشناسی این مفهوم در آرای هگل، فویر باخ، مارکس و فروم، با توجه به استعاره هایی چون: «قدرت و ایدیولوژی»، «هویت» و «دیگری» نظام روایی داستان و شخصیت پات را درسه سطح وحدت و یگانگی، بیگانگی و رهایی از بیگانگی بررسی می کند و با توجه به تحلیل داستان، به این نتیجه می رسد که هجرت و ازخودبیگانگی در داستان سگ ولگرد نقش یک موضوع مشخص را پیدا می کند؛ آنچه که برای هدایت کارکرد سیستم فلسفی- روانی و اجتماعی را داردو او در برابر قدرت از خود بیگانه کننده که علیه زندگی فردی و اجتماعی اعمال می شود، مقاومتی را سازمان می دهدکه این مسیله بیانگر مفهوم مهمی در اندیشه فوکو است.