بینامتنیت قرآنی و حدیثی در چکامه نهم ادیب الممالک فراهانی (به توپ بستن بارگاه امام هشتم)

بینامتنیت، رویکردی در نقد ادبی است که بر این اساس، نهاده شده که هیچ متنی خودبسنده و اصیل نیست، بلکه واگویه و بازتابی از متون پیشین است. باختین، ژولیا کریستوا و ژرار ژنت از بزرگترین پژوهشگران این حوزه اند که ارتباط های یک متن با متون دیگر را مورد دقت قرار داده اند. ژنت بینامتنیت را به سه شکل صریح، غیرصریح و ضمنی، برشمرده است. قرآن کریم اثرگذارترین کتاب، بر آفرینش متون فارسی است و اکثر شاعران، از آن و روایات معصومین (ع) بسیار اثر پذیرفته اند. بدیهی است در حوزه ادبیات آیینی باید این اثرات هویدا شود زیرا درک این بازتاب ها به فهم ژرف تر سروده ها منجر می شود. ادیب الممالک فراهانی از شاعران بزرگ عصر مشروطه، که به گواه سروده هایش آشنایی فراوانی با ادبیات عرب و آیات قرآن و روایات داشته، در اشعارش به ویژه در چکامه های سیاسی - اجتماعی خود به خوبی از این منابع بهره برده، و گاهی تفاسیر و برداشت های ذوقی و شاعرانه ای از آیات و روایات بیان کرده و نمونه های تازه ای از بدخوانی فعال ارایه کرده است. در این جستار پس از بیان مقدمات، با شیوه تحلیلی- توصیفی و سود بردن از روش نقد ژرار ژنت، تلاش شده است به اختصار، ابیاتی از چکامه نهم ادیب الممالک، در آیینه بینامتنیت، نشان داده شود. این اشعار به خوبی آشکار می سازد او به میزان قابل توجهی بر مفاهیم، واژگان و شخصیت های قرآنی، و محتوای روایات معصومین (ع) احاطه دارد و برای افزایش غنای معنوی سروده خود و اثرگذاری و آموزش مخاطبان، بیشتر به شکل صریح از آنها سود جسته است.