ارزیابی روش شناسی برنامه جهانی چالش آب و غذا CGIAR، در مدیریت حوزه های آبخیز رودخانه کرخه

حوزه آبخیز کرخه در ناحیه غربی تا جنوب غربی ایران و در منطقه ای خشک تا نیمه خشک قرار دارد. وجود سامانه های کشاورزی مختلف، از جمله کشاورزی آبی و دیم، پایین بودن بهره وری آب در تولید محصولات کشاورزی، وجود محدودیت های تولید (شوری و مدیریت زهاب در پایین دست)، فقر و کمبود معیشت جوامع محلی (در بالادست)، مسایل تاثیرات بالادست بر پایین دست حوضه، مسایل زیست محیطی و غیره، موجب پیشنهاد حوزه آبخیز کرخه به عنوان مدل مناسب در کشور برای برنامه جهانی چالش آب و غذای CGIAR (موسوم به CPWF) شد. لذا، این حوضه به عنوان یکی از حوزه های آبخیز معرف از میان نه حوزه آبخیز دیگر این برنامه جهانی، به عنوان مدلی برای مناطق خشک و نیمه خشک جهان انتخاب و طی فاز یک (2004 تا 2008)، برنامه در آن اجرا شد. در اجرای این برنامه، رویکردها، سازمان و سازوکار، ساختار مدیریتی، معیارهای فنی و برنامه ای، اصول مدیریت حوضه، مشارکت ذی نفعان، نوآوری ها و شیوه های ارایه خروجی ها، در مراحل مختلف انتخاب حوضه، شروع برنامه و حین اجرای پروژه های مصوب برنامه، اتخاذ و به کار برده شدند. لذا، هدف از تدوین این مقاله، مستندسازی روش شناسی به کار رفته در جریان فرایند اجرای برنامه پژوهشی-توسعه ای بین المللی CPWF در حوضه کرخه است، تا از این طریق، دانش پنهان آن آشکار شده، تجارب و دستاوردهای مرتبط مستند شوند و برای استفاده در سایر برنامه ها و پروژ های مشابه در این حوضه و یا سایر حوزه های آبخیز در کشور مورد استفاده قرار گیرند. روش مطالعه به طور عمده متکی و برگرفته از مطالعه و تحلیل مطالب آرشیو مستندات برنامه، گزارش ها، بحث های انجام شده در جریان جلسه ها، نتایج کارگاه های هم اندیشی و همایش های ملی و بین المللی برگزار شده و گزارش های بازدید های میدانی انجام شده در جریان اجرای برنامه CPWF جهانی و اجرای این برنامه در حوضه کرخه است. از دستاوردها و روش شناسی های مهم و شاخص مستند شده حاصل از برنامه، می توان روش شناسی توسعه مشارکتی فناوری ها، بررسی مسیرهای اثرهای پروژه، معیارهای انتخاب سایت های پژوهشی و روش شناسی تعیین اصول مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز را نام برد که در این مقاله به تفصیل ارایه و تشریح شده اند.