شناسایی و رتبه بندی مولفه های موثر بر ارزیابی عملکرد طرح های جنگلداری

جنگل ها به عنوان بخش مهمی از منابع تجدیدشونده، در رشد اقتصادی و توسعه پایدار هر کشور نقش مهمی ایفا می-کنند. بنابراین اجرای برنامه های مدیریتی صحیح که لازمه آن شناخت کافی از این منابع است، در جهت مدیریت اصولی جنگل ها ضروری است. یک طرح جنگلداری باید ضامن تولید کالا و خدمات بدون آسیب جدی به ارزش های جنگل و آینده تولید در جنگل باشد. به این ترتیب یک طرح مدیریتی زمانی موفق خواهد بود که جنبه های مدیریتی آن در ابعاد مختلف علمی، اکولوژیکی، اجرایی، اقتصادی و اجتماعی در کنار هم قابل دستیابی باشد و تعادل بین این جنبه ها پیش بینی و اجرا شود، اگرچه دستیابی به این تعادل بسیار سخت است. هدف کلی این پژوهش شناسایی مولفه های موثر بر عملکرد طرح های جنگلداری کشور و رتبه بندی آنها از دیدگاه متخصصان بود.

به این منظور از روش دلفی فازی بر مبنای داده های ذهنی افراد خبره در سطح سه بعد، 1- علمی (7 مولفه)، 2- مدیریتی- اجرایی (18 مولفه) و 3- قانونی (9 مولفه) و در نهایت، براساس وزن نهایی عوامل، به ترتیب از بیشترین تا کمترین مقدار ارزش درجه اهمیت عوامل، استفاده شد. دلفی فازی روشی است که در آن داده های ذهنی افراد خبره با استفاده از تحلیل های آماری به داده های تقریبا عینی تبدیل می شوند و این روش منجر به اجماع در تصمیم گیری و رسیدن به یک نقطه با ثبات می شود. در این روش ابتدا از افراد خبره خواسته شد تا پیش بینی خود را به صورت اعداد فازی مثلثی در قالب حداقل و حداکثر اهمیتی که مدنظر دارند در پرسشنامه وارد کنند. سپس دسته اعداد فازی تشکیل و تجمیع نظرات محاسبه شد.

نتایج مولفه های علمی موثر بر عملکرد طرح های جنگلداری از دیدگاه متخصصان نشان داد که مولفه هماهنگی و ارتباط بین ساختارهای علمی اجرایی و قانونی با وزن نهایی 181/0، بیشترین وزن نهایی و درجه اهمیت بالا را داشت. مولفه وابستگی زیاد ساکنان جنگل ها و معیشت آنها به بهره برداری از منابع طبیعی با وزن نهایی 086/0 اولویت اول در میان مولفه های مدیریتی-اجرایی بود. مولفه-های قانونی موثر بر عملکرد طرح های جنگلداری از دیدگاه متخصصان نیز شامل مشخص بودن ناظر طرح و فعال بودن ناظر و توجه به گزارشات او و همچنین مولفه تخریب و تجاوز به جنگل و قاچاق چوب هر کدام با وزن نهایی 150/0 به طور مشترک بیشترین وزن نهایی را داشتند.

اگرچه که روش واحدی برای ارزیابی و تعیین معیارها و شاخص های اثربخشی مدیریت جنگل وجود ندارد اما پژوهش در زمینه تشخیص اولویت ها به ویژه به تفکیک طرح های جنگلداری در مناطق مختلف کشور کمک قابل ملاحظه ای به ارزیابی، بهبود عملکرد، تصمیم گیری درباره روند آینده اجرا یا توقف طرح ها و یا تغییر رویه از بهره برداری به حفاظت خواهد کرد.