مطالعه تطبیقی تکتونیک چوب در معماری و صنایع دستی اسلامی ایران با تاکید بر اصفهان (13- 10 ق/19- 16 م)

تا اواخر دوره قاجار فن و هنر در معماری و صنایع دستی به هم مرتبط بودند، و پیوستگی و هماهنگی میان آن ها مشهود بود. این تعامل و هماهنگی میان فن و هنر در تاریخ معماری غرب با مفهوم تکتونیک بیان شده است. مفهومی که نظریه پردازان آن را «تعامل صورت فنی و صورت هنری» در بستر فرهنگ تاریخی تعریف نموده اند. این انسجام و اندیشه کلان در معماری و صنایع دستی بتدریج با ورود مصالح و روش های ساخت جدید از اواخر دوره قاجار فراموش گردید و ساخت هنرمندانه و تکتونیکی در بناها به علت عدم شناخت اصول و قاعده های تکتونیکی تحلیل ر فت و معماری ایران با بحران مواجه شد. سوال اصلی پژوهش چگونگی ارتباط صور فنی و هنری تکتونیک چوب در معماری و صنایع دستی ایران اسلامی در سده های 10 تا 13 هجری قمری و شباهت ها و اشتراکات آن ها با هدف شناخت قواعد تکتونیکی معماری اسلامی ایران است. پژوهش هایی که در شناخت صور فنی و هنری تکتونیک در معماری و صنایع دستی ایران شده بسیار محدود است، بدین جهت در این مقاله به منظور شناخت تکتونیک چوب بر اساس پارادایم معرفت شناسی تفسیرگرا، استدلال تطبیقی، و تحلیل محتوای کیفی با جهت گیری تبیینی و بر اساس نظریه گاتفرید زمپر به مطالعه ویژگی های مشترک تکتونیک چوب در سه سطح کلان معماری (کل بنا)، اجزاء معماری (ستون، لبه بام و در و پنجره چوبی) و صنایع دستی (منبر، قلمدان، کمانچه، تمبک، رحل، آینه و جعبه های چوبی) در سده های 10 تا 13 هجری قمری پرداخته شده است. مطالعه تطبیقی ویژگی های تکتونیکی چوب در صنایع دستی و معماری در دوره اشاره شده آشکار می کند که میان صورت فنی (صورت کلی و مفصل بندی) و صورت هنری در صنایع دستی و معماری اشتراکاتی مهم وجود دارد. اشتراکات تکتونیکی که گویای ویژگی های ساخت فنی و هنری در معماری اسلامی ایران است و نشان می دهد در معماری ایران نحوه آغاز و اتمام بنا، مفصل بندی سطوح و سطوح تزیینی از لحاظ ساختار شکلی تحت قاعده های تکتونیکی صورت می گیرد. مواجهه فرم و فضا (اتصال به زمین و آسمان)، مفصل بندی (اتصالات غیر هم جنس، کام و زبانه، اتصال کشویی، اتصالکنج فتیله، باریکه اتصال و اتصال با سطوح کاو) اصول فنی تکتونیکی و قاعده پوشش سطوح (سطوح موزاییکی، حاشیه کمربندی، کنده کاری، و سطوح منفی) اصول هنری ای هستند که بیانگر فرهنگ ساخت مشترک در معماری و صنایع دستی است. فرهنگ ساختی که در فرهنگ های مشابه نمودهای مشابهی داشته است و فنون ساخت مشابهی در مصالح مختلف به کاررفته است.