ارزیابی کمی گسترش بیابان زایی با بهره گیری از تغییرات زمانی-مکانی تولید خالص اولیه در مناطق خشک شمال شرق ایران

تولید خالص اولیه یک شاخص حساس به تغییرات عوامل اقلیمی و فعالیت های انسانی است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی کمی نقش نسبی تغییر اقلیم و فعالیت های انسانی بر توسعه بیابان زایی در شهرستان های تربت حیدریه و بجنورد بر پایه بهره گیری از تغییرات زمانی-مکانی تولید خالص اولیه انجام شد. ابتدا تولید خالص اولیه با اندازه گیری زمینی برآورد شد. سپس با استفاده از مدل CASA و در طی دوره آماری 1364 تا 1395 شبیه سازی شد. برای تعیین نقش نسبی تغییرات اقلیم و فعالیت های انسانی در توسعه یا بازگشت بیابان زایی ، شش سناریو طراحی شد. نتایج پژوهش نشان داد که تولید خالص اولیه در طول دوره 31 ساله کاهش یافته و روند تغییرات آن منفی است. بررسی سناریو های مختلف بیابان زایی نشان داد که شهرستان بجنورد تحت سناریوی گسترش بیابان زایی ناشی از تغییرات اقلیمی و شهرستان تربت حیدریه تحت سناریوی گسترش بیابان زایی ناشی از تعامل بین تغییرات اقلیم و فعالیت های انسانی است. براین اساس، روند شیب تغییرات تولید خالص اولیه واقعی و پتانسیل در شهرستان های بجنورد و تربت حیدریه، منفی و شدت آن در طبقه کاهشی کم تا متوسط طبقه بندی گردید. همچنین روند شیب تغییرات تولید خالص اولیه ناشی از فعالیت های انسانی در شهرستان تربت حیدریه مثبت و در طبقه افزایش کم تا متوسط و در شهرستان بجنورد، منفی و در طبقه کاهشی کم طبقه بندی گردید. بررسی سناریو های توسعه و یا بازگشت بیابان زایی نشان داد که 23/61 % از مساحت کل مناطق مورد بررسی تحت تاثیر گسترش بیابان ز ایی ناشی از اثر عوامل اقلیمی بوده و 77/38 % آن نیز متاثر از تعامل عوامل اقلیمی و فعالیت های انسانی در توسعه بیابان ز ایی است.