بررسی و تحلیل لایه توصیف در مفاخره ها و رجزخوانیهای گرشاسبنامه و بانوگشسبنامه؛ براساس نظریه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف

گرشاسبنامه از اسدی و بانوگشسبنامه از شاعری نامعلوم را باید از آثار مهم حماسی در زبان فارسی به شمار آورد. اگرچه رویکرد غالب در این دو اثر، حماسی است، انعکاس مولفه های عاطفه محور که با مبانی ادبیات غنایی پیوند دارد، بخوبی برجسته شده است. رجزخوانی و مفاخره ازجمله مصداقهای مولفه های غنایی است که پهلوان برای تامین اغراض گوناگون خود مورد استفاده قرار میدهد. هدف از تحقیق حاضر آن است که با کاربست مبانی نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، سطح توصیف در این رجزها و مفاخره ها را بازنمایی کند تا ابعاد گوناگون این حربه های نظامی کاویده شود. سوال اصلی تحقیق این است که تفاخر و رجزخوانی در آثار مذکور چه تاثیری در بازنمایی گفتمان «قدرت» دارد و این مقوله در چه مولفه های گفتمانی نمود پیدا کرده است؟

این تحقیق با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی تحلیلی انجام شده است.

کلمه ها در مفاخره ها و رجزها برای راه اندازی جنگ روانی از سوی پهلوانان به کار برده میشوند. همچنین کلمات در آثار مذکور، رویکرد «شبان و بره» را در گفتمانهای طرح شده از سوی شخصیتها نشان میدهند. در ارتباط با شخصیتها، پهلوانان با تشریح مجموعه ای از کنشها و نیز تاکید بر تواناییهای جسمانی خود، شکاف موجود میان رجزخوان با فرد مقابل را در بالاترین حد ممکن نشان میدهند. در سطح همنشینی، باهم آیی شبکه های کلمات در عبارات و جمله های متعدد، بسط دهنده هژمونی قدرت است. ضمیرها در این منظومه ها، در بازتاب دادن سلسله مراتب حاکم بر مناسبات بینافردی و اجتماعی نقش داشته اند. وجه فعلها در رجزها و مفاخره ها غالبا اخباری است که این امر بیانگر قطعیت مسایل مطرح شده است. همچنین اقتدارگرایی یکی از پیامهای مهمی است که با تحلیل فعلها به دست می آید.

تحلیل رجزها و مفاخره ها در آثار مذکور در سطح توصیف، نشان از تقابل سازی آگاهانه از سوی سراینده ها در معرفی شخصیتها دارد. همچنین غیریت سازی میان گفتمانهای طرفین بخوبی دیده میشود.