خوانش سرمتنی اشعار حافظ با تکیه بر نظریه ترامتنیت ژرار ژنت

این مقاله با هدف خوانش سرمتنی اشعار حافظ با تکیه بر نظریه ترامتنیت ژرار ژنت نگارش یافته است. ژنت روابط طولی میان یک اثر و گونه ای را که بدان تعلق دارد سرمتنیت مینامد. بدین منظور، با توجه به اهمیت گونه شناسی اشعار حافظ، این مسیله در قامت خوانش سرمتنی بررسی گردیده است.

این پژوهش مطالعه ای نظری بوده و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است. محدوده موردمطالعه، دیوان غزلیات حافظ به تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی میباشد. در این پژوهش تلاش شده اشعار حافظ براساس نظریه ترامتنیت ژرار ژنت بررسی شود.

با توجه به انگاره ترامتنیت ژنت، یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که سرمتن اشعار حافظ را میتوان بلحاظ گونه و وجه، به انواع پیش رو طبقه بندی نمود: سیاسی، تعلیمی، مدحی، حسب حال، مفاخره، طنز و هجو، فلسفی-عرفانی، دعایی، قلندری و ملامتی.

سرمتن اشعار حافظ شامل اشعار سیاسی انتقادی، سیاسی مدحی، مقاومت سیاسی، طنز سیاسی و حماسه سیاسی میشود. اشعار مدحی را میتوان به انواعی چون ستایشگرانه مدحی، ستایشگرانه وصفی، ستایشگرانه مرثیه ای، ستایشگرانه حسب وحالی، و ستایشگرانه مفاخره طبقه بندی نمود. پس از گونه «دعایی» و «طنز و هجو»، سرمتن اشعار عاشقانه و عارفانه حافظ را میتوان ذیل گونه فلسفی و عارفانه صورت بندی کرد. ازطرفی اشعار ملامت گرانه حافظ ذیل عناوینی چون «تن به ملامت سپردن و از بدگویی اهل ظاهر نهراسیدن و نرنجیدن، پرهیز از جاه دنیوی و صلاح و مصلحت اندیشی و بی اعتنایی به نام و ننگ، پرهیز از زهد و زهد فروشان، پرهیز از ریا، دید انتقادی به نهادهای رسمی، پرهیز از ادعای کشف و کرامات، عیب پوشی، پرهیز از خودپسندی و خودپرستی و ستیزه با نفس و جستن رستگاری در عشق» طبقه بندی میشود.