رویکردها و روش های پیش بینی روند بروندادهای علمی: مطالعه ی مرور دامنه ای

پژوهش حاضر بر آن است تا یافته های پژوهش های انجام شده در ایران و جهان را در خصوص مهم ترین رویکردها و روش های پیشنهادی برای پیش بینی روند برون دادهای علمی در آینده ارایه کند.

روش شناسی:

 پژوهش حاضر با استفاده از روش مرور دامنه ای انجام گرفته است. بدین منظور، پژوهش های مرتبط در پایگاه های اطلاعاتی بین المللی به زبان انگلیسی و پایگاه های داخلی به زبان فارسی بدون درنظرگرفتن محدودیت زمانی مورد جستجو قرار گرفتند. در این راستا، از ابزار ارزیابی موسسه JBI برای بررسی کیفیت منابع انتخابی استفاده شد. درنهایت، 117 اثر مورد تحلیل قرار گرفت.

مروری بر مطالعات نشان داد که متداول ترین رویکرد مورد استفاده جهت تعیین موضوعات نوظهور و پیش بینی روند پژوهش های آینده، رویکرد علم سنجی بوده است. اما طی سال های اخیر، با توجه به اینکه روش های تحلیل کمی و علم سنجی جهت تعیین مسیر پژوهش های آینده محدودیت هایی به همراه داشته اند، و هم زمان با افزایش حجم برون دادهای علمی و مشکلات حاصل از تحلیل حجم زیاد داده ها، پیشرفت فناوری های رایانه ای و ابزارهای پردازش متن، به تدریج رویکردهای متن کاوی و یادگیری ماشینی به دلیل دارابودن توان بالا در تحلیل داده های بزرگ در کنار روش های سنتی علم سنجی، برای شناسایی حوزه های نوظهور و پیش بینی روند پژوهش های آینده مورد استفاده قرار گرفته اند. رشته های علوم پایه و مهندسی بیش از سایر حوزه ها به مطالعه آینده برون دادهای علمی توجه داشته اند و از مقالات منتشرشده در نشریات بیش از سایر منابع در جهت تحقق اهداف خود استفاده کرده اند.

مدل ها و رویکردهای مختلفی برای پیگیری تحولات برون دادهای علمی در آینده توسط پژوهشگران پیشنهاد شده است، اما به نظر می رسد برای انجام پیش بینی دقیق و قابل اطمینان و غلبه بر محدودیت هایی که هر کدام از این روش ها دارند، لازم است ترکیبی از رویکردهای کمی و کیفی به طور هم زمان مورد استفاده قرار گیرند. به علاوه، بهره گیری از نظرات خبرگان می تواند به عنوان مکمل تحلیل های علم سنجی برای پیش بینی آینده مورد توجه قرار گیرد. داشتن رویکرد آینده پژوهی در سیاست گذاری های علمی و مدیریت پژوهش، می تواند نقش موثری در ترسیم چشم اندازهای توسعه علمی داشته باشد و امکان سیاست گذاری و برنامه ریزی برای آینده را برای پژوهشگران و متولیان حوزه های مختلف فراهم کند.