گرایش های موضوعی تولیدات علمی مرتبط با کووید 19 در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی: مقایسه ایران و کشورهای شاخص پنج قاره

هدف پژوهش حاضر مقایسه گرایش های موضوعی تولیدات علمی مرتبط با کووید 19 در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی در ایران و کشورهای شاخص پنج قاره بر اساس آثار وب آو ساینس است.

روش شناسی: 

پژوهش علم سنجی حاضر دارای رویکرد میان رشته ای از نوع تحلیلی است؛ از فنون تحلیل شبکه اجتماعی و هم رخدادی و نرم افزارهای بیب اکسل، گفی و اس پی اس اس جهت تحلیل داده ها و نرم افزار وی ا اس ویوور جهت ترسیم خوشه های موضوعی به کار گرفته شده است.

ایالات متحده، انگلیس، چین، استرالیا و آفریقای جنوبی کشورهای شاخص هستند. ایران دارای جایگاه 37 در جهان و 13 در آسیاست. خوشه بندی هم واژگانی در مطالعات ایالات متحده شش خوشه، چین و آفریقای جنوبی هفت خوشه، انگلیس هشت خوشه، استرالیا و ایران ده خوشه را تشکیل دادند. بیشترین خوشه ها در مطالعات کشورهای استرالیا و ایران به دست آمد. همچنین تفاوت معناداری میان کشورها به لحاظ تعداد استنادات دریافتی وجود نداشته است؛ تعداد تولیدات علمی کشورها در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی و حوزه سلامت با یکدیگر تفاوت معنا داری ندارند؛ اما میان میزان تولیدات مربوط به کووید 19 در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی و میزان شیوع بیماری (تعداد مبتلایان) در ایران و کشورهای شاخص رابطه مثبت و معنادار است.

بر اساس نتایج، ظهور کووید-19 به عنوان یک موضوع مهم بهداشتی و اجتماعی، مدیریت عوارض مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را اجتناب ناپذیر کرده است. در همین راستا در نتایج این تحقیق تکرار مفاهیمی چون توانمندسازی، مشارکت، حکمرانی، مدیریت و مدیریت بحران و غیره به چشم می خورد. این امر نشان دهنده وجود تفکر و سیاست های جدید در دوران پساکرونا برای کنترل و مهار چنین بحرانی است. همچنین بر اساس نتایج تحقیق «افسردگی، سلامت روان، خطر، رسانه های اجتماعی، مدیریت بحران و نفوذ» در مطالعات چینی از قاره آسیا با تاکید بر مفهوم «تاب آوری» مهم ترین مفاهیمی اند که گرایش های فکری غالب را پدید آورده اند. «آموزش عالی، یادگیری آنلاین، مدیریت، نوآوری، سلامت روان، افسردگی، جامعه، تعامل، انگیزه و دانش» در انگلستان از قاره اروپا با تاکید بر کلیدواژه های «بحران و انگیزه» مهم ترین گرایش های محققان را به دست داده است. «افسردگی، استرس، حمایت اجتماعی، آموزش، مشارکت، نفوذ، مدیریت، رهبری، اشتغال، خودآموزی، آموزش از راه دور و علم» در ایالات متحده آمریکا با تاکید بر کلیدواژه «آموزش از راه دور» مهم ترین گرایش های موضوعی پژوهشگران آمریکایی در این زمینه است. «رسانه های اجتماعی، آموزش، سواد، جامعه، رضایت، تاثیر، سلامت روان، فقر، حکمرانی و علوم انسانی» در مطالعات آفریقای جنوبی مهم ترین گرایش های فکری محققان در این زمینه را تشکیل می دهد. محوری ترین آنها «تحصیلات عالی و فقر» است. در مطالعات استرالیا از قاره اقیانوسیه، «آموزش، فناوری، گردشگری، مدیریت، علم، فرهنگ، مددکاری اجتماعی، سلامت روان، افسردگی، اضطراب و نیولیبرالیسم» پرتکرار و مهم بوده و با تاکید بر «بحران و جنسیت» از مهم ترین گرایش های پژوهشگران است. در مطالعات ایرانی، «افسردگی، تاثیر، رفتار، ادراک خطر» در میان مهم ترین گرایش های پژوهشگران جایگاه محوری دارد. برجسته ترین کلیدواژه «شبیه سازی» است. به این ترتیب در حوزه موضوعی مورد بحث نیز تفاوت هایی در گرایش های موضوعی بین کشورها وجود دارد. بااین حال، در نگاهی کلی به نتایج تحلیل خوشه ای کشورهای مورد مطالعه، می توان گفت که خوشه های کشورهای چین و استرالیا با موضوعاتی مانند «فناوری و رسانه، مدیریت و سلامت روان» و خوشه های کشورهای انگلستان و آمریکا با موضوعاتی مانند «افسردگی، جامعه، آموزش، مشارکت، مدیریت، یادگیری آنلاین و علم و دانش» هم پوشانی موضوعی دارند.