مالیات («باج»، «باژ»، «خراج»، «ساو»، «گزیت»، «گزید») در اندیشه های ایرانشهری

در نظام مالیاتی باج و خراج منبع مهم درآمد ایرانشهر را تشکیل می داد. این منابع از طریق پرداخت باج و خراج مردم داخل کشور و یا باج گیری و خراج ستانی شهریاران ایرانشهری از پادشاهان کشور های دیگر، تامین می شد. در این راستا بیشتر فرمانروایان و پادشاهان سرزمین ها و ممالک، سهم و نقش بسزایی داشتند.در اساطیر ایران سرزمین هایی چون هاماوران، چین، هند و... از جمله کشور های باج گزار ایرانشهری ها بودند؛ البته بعضی از کشور ها با ایرانی ها یا در جنگ و ستیز بودند و یا صلح و آشتی. به هر حال شهریاران مقتدر ایرانشهری از این کشور ها و ممالک دیگر باج و خراج می-ستانیدند.در این پژوهش و تحقیق ضمن بررسی و استخراج « باج ها »، « خراج ها » و چگونگی باج ستانی و خراج پردازی و کیفیت استفاده از آن در عمران و آبادی و امنیت ایرانشهر کوشیده شده است. روابط سیاسی و رفتار شهریاران ایرانشهری در گرفتن مالیات (باج و خراج) در زمان صلح و یا هنگام جنگ در مواجه و برخورد با فرمانروایان و پادشاهان کشور ها و ممالک مختلف جهان و مردم ایرانشهر مورد ارزیابی قرار گیرد. در این میان توجه و نظر شهریاران ایرانشهری در اخذ باج و خراج از اقشار مردم ایرانشهر بیشتر بوده است.« باج »، « باژ »، «خراج »، « ساو »، « گزیت »، « گزید » که امروزه به آن مالیات می گویند؛ نوعی مالیاتی بود که پادشاهان و فرمانروایان به کمک عوامل و گماشتگان و کارداران آنها به صورت پول، زر، گوهر، زمین و هر نوع مالی از رعیت، کشاورزان، صنعتگران، و دهقانان به اندازه درآمد آنها به صورت نقدی و غیر نقدی می گرفتند و پادشاهان ایرانشهری مقتدر و پیروز و قوی از شاهان و حاکمان مغلوب از زیردست می ستانیدند.از دغدغه های مهم پادشاهان ایرانشهری؛داشتن وضعیت اقتصادی بهتر برای ادامه حکومت و امنیت کشور بود. وضعیت اقتصادی از مشکلات و دشواری هایی بود که حتی در تثبیت ساختار سیاسی حکومت تاثیر می گذاشت.وضعیت اقتصادی، بازرگانی، تجاری شاهنشاهی ایرانشهری از دیرباز مورد مطالعه پژوهشگران و مورخان و ادیبان بوده است؛ اما در خصوص «باج»، « باژ »، « خراج »، « ساو »، « گزیت »، « گزید » (مالیات) در آثار شاعران سبک خراسانی انجام نگرفته است و اگر تحقیقی هم شده، در تاریخ ایران و بر مبنای نوشته های تاریخی، سنگ نوشته ها و کتیبه ها پرداخته شده است.