نقش اسکن خونرسانی مغز با رادیوداروی اتیل سیستین دایمر -تکنسیوم 99 در ارزیابی عوارض عصبی مزمن بیماری کووید-19

بیماری کووید19 که ناشی از ویروس کرونا می باشد، در 11 مارچ سال 2020 توسط سازمان بهداشت جهانی به عنوان پاندمی معرفی شد. گسترش این بیماری موجب اورژانس فوری و نیز فشاری فراتر از توان بر سیستم سلامت جوامع شد و مرگ و میر زیادی را موجب گردید (1). بیش از 300 میلیون نفر در این پاندمی مبتلا شده اند (2) و تعداد قابل توجهی از افراد نیز دچار عوارض حاد و مزمن این بیماری شده اند. مطالعات، نشان داده اند که بسیاری از بیماران کووید19 به مدت حداقل شش ماه پس از بهبودی، علایمی را تجربه می کنند که موجب افت کیفیت زندگی در 30-10 درصد این بیماران می شود. به این وضعیت، حالت پس از کووید گفته می شود. تعریف این وضعیت شامل علایم فیزیکی، شناختی و روانپزشکی است که بیش از سه ماه طول بکشد و با هیچ تشخیص دیگری توجیه نشود (2). اغلب پزشکان از آغاز شیوع بیماری کووید، بر تظاهرات ریوی تمرکز کرده اند، در حالی که عوارض عصبی نیز ممکن است در این بیماران رخ داده و موجب افزایش قابل توجه مرگ و میر در این بیماران گردد. اگرچه بیماری کووید، عمدتا موجب درگیری سیستم تنفسی می شود، اما در مطالعات مختلف نشان داده شده که عوارض عصبی نیز می تواند در این بیماران رخ دهد. سردرد، گیجی، از دست دادن بویایی و چشایی، انسفالیت، انسفالوپاتی و بیماری های مغزی عروقی شایعترین عوارض عصبی مرتبط با کووید19 هستند. تشنج، اختلالات اتصال نورروماسکولار و سندرم گیلن باره و نیز اختلالات نورودژنراتیو و و دمیلینه کننده نیز به عنوان عوارض کووید گزارش شده اند  (3) PCNS به علایم عصبی طول کشیده پس از کووید گفته می شود. مطالعات متعددی نشان داده اند که این وضعیت می تواند به صورت علایم طول کشیده ای که چند ماه پس از بیماری کووید بروز می یابد رخ داده و شامل درد عضله، ضعف، میوپاتی، اختلال خواب، اضطراب، افسردگی، اختلال تروماتیک پس از حادثه، گیجی، سردرد و فقدان بویایی می باشد. یافته های قبلی مطرح کرده اند که بیماران مبتلا به کووید19 پس از بهبودی باید از نظر عوارض عصبی احتمالی مورد پیگیری قرار بگیرند (3). ویروس SARS-CoV-2 بر گیرنده های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتاتسین2 که در آلویول های ریه و نیز مغز (عمدتا ساقه مغز) یافت می شود اثر می گذارد. به همین خاطر است که تهاجم این ویروس به مغز می تواند پیشرفت نارسایی تنفسی در برخی بیماران را توجیه کند (1). سایر علایم شامل خستگی، ضعف عضلانی، افسردگی، مشکلات خواب، سردرد، از دست دادن بویایی و چشایی، حس گزگز، گیجی و تهوع می باشد. به علاوه، کووید19 فاکتور خطری برای سکته مغزی ایسکمیک حاد است. این عارضه در بیماران مبتلا به کووید، همراه با اختلالات عصبی شدیدتر و میزان بالاتر مرگ و میر در بیمارستان می باشد. بروز این اختلال در بیماران کووید19 حدود 1.5٪ بوده، هرچند این میزان در بیماران به شدت بدحال، بالاتر است (4). اخیرا گزارش شده که میوکلونوس و آتاکسی با یا بدون اپسوکلونوس، به عنوان یک سندرم مرتبط با کووید19 می تواند به وجود بیاید (5،6). مکانیزم حقیقی اثرات کووید بر مغز ناشناخته است: تهاجم مستقیم به مغز یا تهاجم غیرمستقیم از طریق ایجاد هیپوکسی مغزی یا پاسخ شدید التهابی بدن (3). بسیاری از بیماران کووید 19 با هیپوکسی، به طرز نامتناسبی علایم اندکی از هیپوکسی مغزی نشان می دهند که به این پدیده، "هیپوکسی شاد" گفته می شود (7). در نتیجه، میزان تامین اکسیژن مغزی بیش از حد تخمین زده شده و موجب آسیب مغزی به ویژه در مناطقی چون هیپوکامپ که نسبت به هیپوکسی آسیب پذیر هستند، می شود. بر اساس مطالعات انجام شده، پاسخ ایمنی شدید که موجب درگیری سلولهای ایمنی مختلف در اطراف سیستم عروقی و نیز بافت مغز می شود و نیز خونریزی های ریز می تواند در مغز بیماران کووید19 رخ دهد (8). به دلیل آسیب نورونی، ممکن است علایم عصبی و روانپزشکی در این بیماران ایجاد شود که اثر منفی بر کیفیت زندگی آنها دارد. بسیاری از بیماران کووید، پس از بهبودی از این بیماری تا چندین ماه، از مشکلات شناختی مانند از دست دادن حافظه و اختلال تمرکز رنج می برند. تشخیص این تظاهرات نورولوژیکی که در بیماری کووید 19 مشاهده می شوند، بسته به علایم بیماران، از طریق تصویربرداری، تستهای آزمایشگاهی و آنالیز مایع مغزی-نخاعی صورت می گیرد. اگرچه CT و MRI اولین روش های ارزیابی در این بیماران هستند، اما برخی از عوارض عصبی در این بیماران، هیچ یافته غیرطبیعی در CT یا MRI ایجاد نمی کند. در تصویربرداری اسپکت مغز یا توموگرافی تابشی تک فوتونی، از ماده رادیواکتیوی به نام  Tc ECD/HMPAO استفاده می شود تا خونرسانی موضعی مغز را اندازه گرفته و تصاویر توموگرافیک سه بعدی از توزیع رادیودارو در مغز تهیه کند. این تکنیک به عنوان یک روش تصویربرداری عملکردی، آناتومیکی و مولکولی می تواند جهت تشخیص و درمان عوارض عصبی در بیماران کووید19 مورد استفاده قرار بگیرد. در الگوریتم تصویربرداری این بیماران، انجام اسکن پرفیوژن مغز الویت نداشته و حتی در برخی بیماران، ممکن است عملکردی نباشد. در دسته کوچکی از بیماران، MRI می تواند حین دوره حاد بیماری مفید بوده و نیز در درک مکانیسمهای اثر ویروس بر مغز، بلافاصله پس از بهبودی کمک کننده باشد. اگرچه اثرات طولانی مدت عفونت مغزی با ویروس کووید، هنوز شناخته شده نیست ولی مواردی از انسفالیت سرونگاتیو و احتمالا خودایمن پس از کووید19 و نیز آنوسمی در بیماران کووید19 گزارش شده که هیچ تغییری در MRI این بیماران ایجاد نشده است (1). کاربردهای بسیاری برای اسکن پرفیوژن مغز در بیماران کووید19 در مقالات ذکر شده که از جمله می توان به ارزیابی بیماری مغزی عروقی، تشنج، مشکلات روانپزشکی و غیره اشاره کرد. با استفاده از تصویربرداری پایه و پیگیری می توان از این روش برای تشخیص و ارزیابی شدت بیماری مغزی عروقی از جمله CVA و نیز ارزیابی زنده بودن بافت مغز استفاده کرد. همچنین برای انتخاب بهترین درمان و ارزیابی پاسخ به درمان می توان از این روش بهره برد. بررسی کانون صرعی نیز می تواند با کمک این تکنیک انجام شود. داروهایی مانند استازولامید که موجب بهبود جریان خون موضعی مغز می شوند، می توانند در ترکیب با این روش مورد استفاده قرار بگیرند. در بیماران مبتلا به کووید با حمله ایسکمی موقت و نیز سکته مغزی، استازولامید موجب افزایش دی اکسیدکربن موضعی و در نتیجه اتساع شریانی می شود و امکان ارزیابی رزرو مغزی عروقی را فراهم می کند. هم چنین از این روش می توان برای افتراق علل عروقی و عصبی دمانس استفاده کرد (9). به علاوه، اسکن پرفیوژن مغز می تواند به تشخیص مشکلات روانپزشکی، از جمله اختلالات خلقی، افسردگی، اضطراب، اختلال اندک شناختی و از دست دادن بویایی کمک کند و نیز در افتراق بیماری ساختگی از حقیقی مفید باشد (9). نتایج اسکن پرفیوژن مغزی می تواند جهت درمان شخصی شده در بیماران کووید مبتلا به عوارض عصبی و روانشناسی مورد استفاده قرار بگیرد. به علاوه، با مقایسه تصاویر اولیه و پیگیری که از طریق مقایسه چشمی و کمی پرفیوژن مغز به دست می آید، می توان پاسخ به درمان را در این بیماران ارزیابی کرد. اسکن پرفیوژن مغز می تواند برای تشخیص مناسب، بهبود درمان بیمار و پیش بینی پیش آگهی بیمار مورد استفاده قرار بگیرد. تشخیص فوری تظاهرات عصبی و روانپزشکی کووید19 برای درمان مناسب، ضرورت دارد. با بررسی مقالات، می فهمیم که اسکن پرفیوژن مغز ابزار تصویربرداری مهمی برای تشخیص افتراقی عوارض عصبی، مدیریت درمانی و پیگیری این بیماران می باشد. همچنین ابزار مفیدی برای پژوهش می باشد زیرا امکان دسترسی گسترده و ارزیابی غیرتهاجمی عملکرد مغز را فراهم می کند. شفاف سازی نقش این متد در درمان عوارض عصبی بیماران کووید، نیازمند مطالعات بیشتر است.