بررسی تحمل به تنش گرمای انتهای فصل در برخی اکوتیپ های ماشک تلخ

تنش گرمای انتهای فصل به ‏عنوان یکی از تنش‏ های غیرزنده مهم، نقش بسزایی در کاهش رشد و تولید محصولات زراعی در بسیاری از مناطق دنیا از جمله مناطق مرکزی و جنوبی ایران دارد.

مواد و روش ‏ها: 

به ‏منظور بررسی تاثیر تنش گرمای انتهای فصل بر عملکرد و برخی صفات مرتبط با آن در ماشک تلخ، آزمایشی در سال زراعی 1400-1399 در مزرعه پژوهشی دانشگاه ولی‏عصر (عج) رفسنجان در قالب طرح بلوک‏ های کامل تصادفی با سه تکرار روی 18 اکوتیپ ماشک تلخ متعلق به استان‏ های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان انجام شد. اکوتیپ‏ ها در سه تاریخ کاشت (25 بهمن، 10 اسفند و 25 اسفند ماه) کشت شدند و داده‏ های حاصل به‏ صورت تجزیه مرکب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. تاریخ ‏های کاشت به شکلی در نظر گرفته شدند که گیاه با تنش گرمای انتهای فصل مواجه گردد. صفات مورد بررسی شامل روز تا 50 درصد گل‏دهی، روز تا پایان گل‏دهی، روز تا رسیدگی، ارتفاع ساقه، طول ریشه، وزن خشک اندام هوایی، عملکرد دانه، وزن هزار دانه و شاخص برداشت بود.

یافته‏ ها: 

نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اکوتیپ ‏های مورد مطالعه از نظر همه صفات مورد ارزیابی اختلاف معنی ‏داری داشتند؛ لذا وجود تنوع ژنتیکی قابل ملاحظه‏ای در بین اکوتیپ‏ های ماشک تلخ را به اثبات رساند. با توجه به نتایج مقایسات میانگین تمام صفات ارزیابی ‏شده به ‏جز ارتفاع ساقه و طول ریشه، با تاخیر در تاریخ کاشت از 25 بهمن به 10 اسفند و 25 اسفند، تحت تاثیر تنش گرمایی انتهای فصل قرار گرفتند و کاهش یافتند اما با توجه به معنی‏ دار شدن اثر متقابل تاریخ کاشت در اکوتیپ، مقدار کاهش برای اکوتیپ ‏های مورد بررسی یکسان نبود. تجزیه خوش ه‏ای بر اساس صفات ارزیابی‏ شده در تاریخ ‏های مختلف کاشت (25 بهمن، 10 اسفند و 25 اسفند ماه) به ‏طور جداگانه انجام گرفت و در هر تاریخ کاشت اکوتیپ ‏های مورد بررسی در سه گروه‏ طبقه ‏بندی شدند.

نتیجه‏ گیری: 

به‏ طورکلی بر طبق نتایج اکوتیپ‏ های مراغه و بایقوت هر دو متعلق به استان آذربایجان شرقی به‏ ترتیب از لحاظ تحمل به تنش گرمای انتهای فصل برتر از سایر اکوتیپ‏ ها بودند و جهت کشت مستقیم در شرایط آب و هوایی رفسنجان و یا به ‏کارگیری در برنامه‏ های به‏ نژادی افزایش تحمل به تنش گرمای انتهای فصل توصیه می‏ شوند.