بررسی تحمل به تنش کمبود آب هیبریدهای ذرت دانه ای با استفاده از شاخص های تحمل

ذرت یکی از مهمترین غلات دانه ای است که در بسیاری از نقاط جهان کشت می شود و یکی از مهمترین غلات برای تولید مواد غذایی سرتاسر مردم جهان است. یکی از مهمترین عوامل محدودکننده رشد گیاهان در سرتاسر جهان و شایع ترین تنش محیطی، کمبود آب است که باعث محدودیت رشد و بقای گیاهان در مناطق خشک و نیمه خشک می شود. واکنش ژنوتیپ ها به تنش در زمان و مکان های مختلف می تواند متفاوت باشد. بنابراین انتخاب ژنوتیپ های متحمل به تنش کم آبی، می تواند کمک شایانی در جهت اصلاح و تولید محصول ذرت نماید.

در این پژوهش به منظور بررسی تحمل هیبریدهای ذرت به تنش کم آبی، 18 هیبرید ذرت در آزمایشی بصورت کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. آبیاری در شرایط شاهد بعد از 70 میلی متر و شرایط تنش کم آبی بعد از 120 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A انجام شد. بر اساس عملکرد دانه در شرایط تنش و عادی، شاخص های تحمل به تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI)، تحمل (TOL)، شاخص میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، میانگین هارمونیک بهره وری (HARM)، خشکی نسبی (RDI)، مقاومت به خشکی (DI)، پایداری عملکرد (YSI) و انتخاب ژنوتیپ ایده آل (SIIG) برای هیبریدهای مورد مطالعه محاسبه شد و هیبریدهای متحمل تر و حساس تر شناسایی شدند. همچنین گروه بندی هیبریدها بر اساس تجزیه کلاس تر و تجزیه به مولفه های اصلی انجام شد.

در این پژوهش، صفت عملکرد در شرایط نرمال و تنش همبستگی کمی با شاخص TOL، همبستگی منفی و معنی داری با SSI و همبستگی مثبت و معنی داری با شاخص های MP، GMP، STI، HARM، YSI، RDI، DI و SIIG داشت و بنابراین هیبریدهای با مقادیر عددی بیشتر برای این شاخص ها، عملکرد بالایی در شرایط واجد تنش و نرمال داشتند. بر این اساس، شاخص های MP، GMP، STI، HARM، YSI، RDI، DI و SIIG به دلیل دارا بودن همبستگی بالا با عملکرد در محیط تنش و بدون تنش، شاخص های مناسبی برای شناسایی هیبریدهای پر محصول در هر دو شرایط محیطی (گروه A فرناندز) می باشند.

در شرایط نرمال هیبرید SC704، بیشترین (18/57 تن در هکتار) و هیبریدهای SC703 (11/81 تن در هکتار)، SC702 (11/76 تن در هکتار)، SC720 (12/66 تن در هکتار)، SC701 (11/77 تن در هکتار)،  K3651/2×K19 (11/09) و AR66 (11/43 تن در هکتار) کمترین عملکرد دانه را داشتند. همچنین در شرایط تنش کمبود آب، هیبرید SC704 بیشترین (15/9 تن در هکتار) و هیبرید AR66 کمترین (6/16 تن در هکتار) عملکرد دانه ذرت را دارا بودند. بر اساس نتایج حاصل از شاخص های مورد مطالعه، در مجموع هیبریدهای SC500 و SC704 به  عنوان هیبریدهای متحمل به کمبود آب و هیبریدهای SC670 و AR66 نیز به عنوان هیبریدهای حساس به تنش کم آبی شناسایی شدند. نتایج حاصل از تجزیه کلاستر و تجزیه به مولفه های اصلی و رسم نمودار بای پلات نیز این موضوع را تایید کردند.