ارزیابی برهم کنش ژنوتیپ × محیط و تجزیه پایداری عملکرد دانه و علوفه ژنوتیپ های خلر (Lathyrus sativus L.)

با توجه به الزام کشور در تامین نیاز غذایی جامعه و نیاز غذایی دام های موجود در جهت رفع نیاز غذایی، معرفی ارقامی که بتوانند از نظر سازگاری و پایداری در مناطق خشک و نیمه خشک نسبت به ارقام موجود برتری داشته باشند ضروری است. استفاده از گیاهان علوفه ای مانند خلر به دلیل سازگاری بالا به آب و هوای خشک و نیمه خشک و پتانسیل بالای عملکرد، تثبیت نیتروژن، تحمل به خشکی و شوری می تواند نقش مهمی در تناوب زراعی، حفاظت از خاک، کاهش علف های هرز و بیماری ها داشته باشد. این پژوهش با هدف ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و پایداری عملکرد علوفه و دانه،ژنوتیپ های خلر در مناطق مختلف کشور انجام شد.

این بررسی با 16 لاین پیشرفته خلر، در ایستگاه های گچساران، مهران، شیروان چرداول و کوهدشت به مدت سه سال زراعی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. هر رقم در 6 خط به طول 7 متر و به فاصله 25 سانتی متر از همدیگر کشت گردید. بعد ازتجزیه واریانس مرکب برای سال های مختلف در مناطق مختلف، مقایسه میانگین به روش حداقل تفاوت معنی دار در سطوح احتمال 5% و 1% انجام گردید. برای تجزیه پایداری و سازگاری لاین ها، روش های پایداری فرانسیس و کاننبرگ، ابرهات و راسل، اکووالانس ریک، واریانس پایداری شوکلا، پارامتر پایداری پلاستد و پترسون، فینلی و ویلکینسون، پرکینز و جینکز ، مجموع رتبه بندی گنگ، و روش تک متغیره، ناپارامتری، نصار- هان و تنازارو استفاده شد.

نتایج تجزیه واریانس مرکب عملکرد علوفه تر و دانه نشان داد که اثر ساده سال، ژنوتیپ، مکان و اثر متقابل ژنوتیپ × مکان برای هر دو صفت در سطوح احتمال آماری غیر معنی دار، و اثر متقابل سال × ژنوتیپ برای عملکرد علوفه تر معنی دار و برای عملکرد دانه غیر معنی دار بود. اثر سه جانبه سال × مکان × ژنوتیپ برای علوفه تر در سطوح احتمال آماری معنی دار نبود؛ اما برای عملکرد دانه معنی دار گردید. عملکرد علوفه تر برای لاین های خلر از 12839 کیلوگرم در هکتار برای لاین شماره 5 تا 16680 کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 10 به ترتیب با 11/5 درصد افت و 15 درصد برتری نسبت به نقده نوسان نشان داد. همچنین لاین های خلر از نظر عملکرد دانه از 1239 کیلوگرم در هکتار برای لاین شماره 7 تا 1723 کیلوگرم در هکتار برای لاین شماره 10 با 2 درصد افت و 36/3 درصد برتری نسبت به نقده نوسان داشتند. نتایج تجزیه پایداری عملکرد علوفه نشان داد که از نظر پارامتر ضریب تغییرات، ژنوتیپ های 16، 5 و 10، از نظر شاخص پلاستد و پترسون ژنوتیپ های 14، 9، از نظر فنیلی ویلکینسون ژنوتیپ های 15، 2، 13، از نظر پایداری شوکلا ژنوتیپ های 14، 9، 6، و از نظر اکووالانس ریک، ژنوتیپ های 14، 9، 6 و 13 پایدارترین ژنوتیپ بودند. تجزیه پایداری عملکرد دانه به روش تک متغیره نشان داد که از نظر پارامتر ضریب تغییرات، ژنوتیپ های 11، 12، 3، از نظر شاخص پلاستد و پترسون ژنوتیپ های 7، 12، 5، از نظر فنیلی ویلکینسون ژنوتیپ های 13، 12، 4، 15، 6، از نظر پایداری شوکلا ژنوتیپ های 7، 12، 5، 6، و از نظر اکووالانس ریک، ژنوتیپ های 7، 12، 5، 6و 8 پایدارترین ژنوتیپ خلر تعیین گردید.

بر پایه نتایج بدست آمده، از نظر عملکرد علوفه تر لاین های شماره 1، 10، 9 و 15 و به لحاظ عملکرد دانه ژنوتیپ های شماره 12، 15، 8 و 10 از پایداری و عملکرد بالایی در مقایسه با سایر ژنوتیپ های خلر برخوردار بودند در کل با ملاحظه تمامی پارامترهای پایداری و سازگاری لاین های شماره 1، 10، 12، 15 و 8 به عنوان پایدارترین لاین ها انتخاب گردیدند. و ژنوتیپ های شماره 10 و 15 هم برای علوفه و هم برای بذر مناسب بودند.