نشانه شناسی اجتماعی واقعه ی معاد در نگارگری عصر صفوی

در توصیف نگارگری ایرانی به ویژه با موضوعات دینی و فرا مادی همواره تاکید بر درون گرایی، دنیای پررمزوراز و ساحت قدسی این آثار است، اما علیرغم بن مایه ی متعالی این نگاره ها نباید از وجه انسانی و بسترهای اجتماعی شکل گیری این آثار غافل ماند، چراکه نگاره های مذکور علاوه بر رسالت بیان حقایق ملکوتی، همچنان اطلسی فرهنگی منعکس کننده ی فضای عقیدتی، بافت تاریخی، اندیشه های سیاسی و زمینه های اجتماعی عصر خویش نیز هستند و دو ساحت را به یکدیگر پیوند می دهند. بر این اساس مسیله اصلی در پژوهش حاضر مطالعه ی نگاره هایی با مضمون معاد در عصر صفوی و تحلیل فنی و محتوایی آن ها از زاویه ای متفاوت و مهجور است. بدین معنی که وجه مادی و اجتماعی تولید این نگاره ها که همواره تحت تاثیر معانی ارزشی و اعتقادی قرارگرفته و کمتر به آن پرداخته شده، موردتوجه قرار می گیرد. هدف آن است که از مجرای نگاره های مضمون معاد، به هویت یابی سلسله صفوی و شناخت الگوهای زیبایی شناسی و پارادایم های مسلط آن پرداخته شود. پرسش مطرح شده این است که گذر از ساختار بصری به معنا در نگاره های واقعه ی معاد عصر صفوی چگونه صورت پذیرفته است؟ روش تحقیق توصیفی و تحلیل محتوا با رویکرد نشانه شناسی اجتماعی تصویر است و گردآوری اطلاعات از طریق منابع اسنادی و مشاهده مستقیم صورت پذیرفته است. نتایج مطالعه نشان داد، حضور ثابت فرا نقش های ترکیبی و بازنمودی روایی و منابع نشانه ای مشترکی چون بردار، ارزش اطلاعاتی، قاب بندی و برجسته سازی در نحو بصری نگاره ها، منتج از فضای گفتمانی حاکم و الگوی یکسان اجتماعی در این عصر است؛ گفتمان تشیع که مهم ترین رکن آن مهدویت و موعودگرایی بود و با هوشمندی متولیان آن جهت مشروعیت بخشی ساختار سیاسی به نظام های نشانه ای چون نقاشی نیز نفوذ کرد تا از آن به عنوان ابزاری تبلیغی برای پیشبرد مقاصد دیپلماسی زمامداران صفوی استفاده شود.