تحلیل بن مایه «خار سر دیوار» در غزلیات صائب

امروزه در مطالعات سبک شناختی و نیز نقد و تحلیل آثار ادبی، بررسی بن مایه ها (موتیف یا موتیو) از نظر بسامد و کارکرد آن ها، یکی از ارکان مهم شناخت سبک و از ابزارهای اصلی سنجش و نقد به شمار می رود. در میان سبک های شعر فارسی، سبک هندی و از بین شاعران سبک هندی، صایب در بهره گیری از بن مایه سرآمد است؛ به گونه ای که این امر، یکی از برجسته ترین خصایص سبک هندی و شعر صایب قلمداد می شود. در این جستار، منظور ما از بن مایه، واژگان، ترکیب ها، تصویرها، عبارت های کلیشه ای یا هر عنصر تکرارشونده ای است که شاعر بر محور آن ها تصویرسازی، مضمون پردازی و ایجاد شبکه تداعی می کند. «خار سر دیوار» از بن مایه های پرکاربرد با بیش از نود بار تکرار در شعر صایب است. او بر اساس ویژگی ها و جنبه های مختلف این بن مایه، مضامین و تصاویر متعدد و متنوعی آفریده که در این مقاله کوشیده ایم با روش توصیفی-تحلیلی، خوشه خیال این عنصر و تصویرگری صایب بر محور آن را تجزیه و تحلیل و بررسی کنیم. دستاورد پژوهش، نشانگر آن است که صایب به مدد قدرت تخیل شگفت انگیزش، از منظرهای متفاوت به یک پدیده واحد می نگرد و در هر نگاه، معنایی تازه بر آن می افزاید و مضمونی نو می آفریند.